Lược sỠGiáo hội Công giáo (Chương XVIII)
10.05.2008
.
ChÆ°Æ¡ng XVIII
GIÃO HỘI
TRƯỚC VẤN ÄỀ XÃ HỘI TRà THỨC
VÀ ÄẠI KẾT (từ giữa thế ká»· XIX-1939)
TrÆ°á»›c cách mạnh 1789, Giáo Há»™i có cảm tưởìng má»i nghà nh sinh
hoạt của xã há»™i trần thế Ä‘á»u nằm trong khuôn khổ Giáo Há»™i. Sau cách mạng, má»™t
thế giới hình thà nh bên ngoà i Giáo Hội. Thế giới nà y chống lại Giáo Hội. Trong
lúc đó, Giáo Hội lại phải cộng tồn với các giáo phái Kitô khác mà trước đây
Giáo Há»™i không công nháºn. Hà ng rà o ngăn cách xÆ°a nay tá» ra không hữu hiệu. Giáo
Hội phải có bước chuyển mình.
I.
GIÃO HỘI TRONG XÃ HỘI KINH TẾ MỚI
1.
Giáo Hội, công nhân và những chủ thuyết xã hội mới
Bà n vá» thái Ä‘á»™ của Giáo Há»™i đối vá»›i các vấn Ä‘á» xã há»™i, vÃ
háºu quả của thái Ä‘á»™ nà y đối vá»›i tầng lá»›p công nhân phát sinh từ xã há»™i kỹ nghệ
má»›i, ngÆ°á»i ta hay trÃch dẫn lá»i được gán cho Äức Piô XI : "Giáo Há»™i đã đánh
mất giai cấp công nhân ở thế kỷ XIX". Sở dĩ thế là vì Giáo Hội liên đới
với tầng lớp chủ nhân.
Tháºt ra vấn Ä‘á» không hẳn nhÆ° váºy. Tinh thần Công Giáo bám rá»…
trong tầng lớp công nhân mỗi nơi mỗi khác ; một số Giám mục thiếu khả năng phân
tÃch là do dẫn đến Ä‘á»i sống cÆ¡ cá»±c của giá»›i thợ thuyá»n và không tìm được phÆ°Æ¡ng
dược chữa trị. Má»™t số công nhân trong các môi trÆ°á»ng thôn quê khi tiếp xúc vá»›i
môi trÆ°á»ng má»›i đã không kịp thÃch nghi và bị tiêm nhiá»…m bởi các chủ thuyết xã
hội mới nên dần dà bỠGiáo Hội.
Thực sự, những chủ thuyết xã hội thoạt đầu vẫn nại và o Kitô
giáo trong chương trình canh tân kinh tế. Nhưng từ giữa thế kỷ XIX, các chủ
thuyết có xu hÆ°á»›ng xa rá»i, tháºm chà chống lại Giáo Há»™i. Há» chủ trÆ°Æ¡ng thay thế
ý niệm tôn giáo bằng ý niệm công bình. HỠcho tôn giáo là thuốc phiện mê dân
(Marx).
Giáo Há»™i đã lên án các chủ thuyết nà y và kêu gá»i sá»± nhẫn nại
Kitô giáo, đồng thá»i khuyến khÃch láºp những tổ chức bác ái.
2.
Những chủ trương và hoạt động xã hội trong giới Công Giáo
Từ giữa thế kỷ XIX, chỉ có giới Công Giáo bảo thủ quan tâm đến
vấn Ä‘á» xã há»™i. Há» cho rằng phải tái láºp má»™t xã há»™i có thứ báºc, má»™t hệ thống
nghiệp hội trong đó chủ và thợ rà ng buộc với nhau như cha mẹ với con cái trong
một gia đình.
Ở Äức, giá»›i Công Giáo cho rằng vấn Ä‘á» xã há»™i không giản lược
và o má»™t tổ chức cứu tế, nhÆ°ng đòi há»i có sá»± tổ chức lại vá» kinh tế và cần có sá»±
can thiệp của nhà nÆ°á»›c. Äại diện chÃnh cho giá»›i Công Giáo xã há»™i Äức lÃ
Ketteler, Giám mục Mainz.
Ở Ão, má»™t đồ đệ của Ketteler sáng láºp má»™t tá» báo là m diá»…n Ä‘Ã n
cho ngÆ°á»i Công Giáo Ão có khuynh hÆ°á»›ng xã há»™i. Ở Ã, Anh, Mỹ, Úc... có những
hoạt Ä‘á»™ng trá»±c tiếp của giáo quyá»n nhằm bảo vệ giá»›i công nhân.
3.
Khai sinh há»c thuyết xã há»™i của Giáo Há»™i
Ngay khi lên là m Giáo Hoà ng, Äức Lêô XIII đã lo ngại vá» trà o
lưu đang lên của chủ thuyết xã hội và tình trạng rối loạn trong xã hội. Những
cuá»™c đình công đẫm máu và những cuá»™c mÆ°u sát xảy ra suốt những tháºp niên cuối
thế ká»·. Sáng kiến của các ngÆ°á»i Công Giáo xã há»™i vừa gặp sá»± đối kháng của ngÆ°á»i
Công Giáo muốn tá»± do kinh tế, lại vừa Ä‘i ngược vá»›i má»i tổ chức thợ thuyá»n. Má»™t
số ngÆ°á»i muốn Giáo Hoà ng can thiệp, Ä‘Æ°a ra Ä‘Æ°á»ng lối tÆ° tưởng và hà nh Ä‘á»™ng
chung. TrÆ°á»›c tình hình đó, Äức Lêô XIII đã ra Thông Äiệp Tân Sá»± (1891) qui định
vá» má»i mặt Ä‘á»i sống kinh tế xã há»™i. Thông Äiệp nà y có ảnh hưởng lá»›n trong giá»›i
Công Giáo và là tiá»n đỠđể các Äức Giáo Hoà ng kế tiếp khai triển thêm giáo
thuyết vá» vấn Ä‘á» xã há»™i nhÆ° Thông Äiệp Tứ Tháºp Niên của Äức Piô XII (1931), Bát
Tháºp Niên, Bách Chu Niên...
II.
GIÃO HỘI VÀ VẤN ÄỀ TRà THỨC KHOA HỌC MỚI
1.
Giáo Há»™i trÆ°á»›c tà o lÆ°u triết há»c và khoa há»c má»›i
Ngay từ thế ká»· XVII-XVIII, sá»± tiến bá»™ của các khoa há»c khiến
cho có những ngÆ°á»i đòi đặt lại vấn Ä‘á» vá» má»™t số dữ kiện Kinh Thánh.
Thế ká»· XX, triết há»c Kant chủ trÆ°Æ¡ng không thể đạt tá»›i Thiên
Chúa bằng là trÃ. Nhân loại Ä‘i tá»›i thá»i đại của khoa há»c, của chủ thuyết Duy
Thá»±c Nghiệm... Có thể nói, khoa há»c là m lung lay má»i Ä‘iá»u trÆ°á»›c đây được coi lÃ
chắc chắn.
Trước những là thuyết trên đây, phản ứng đầu tiên của Giáo
Há»™i là tá»± vệ, cấm Ä‘oán. Khoa há»c nà o đụng chạm đến mặc khải Ä‘á»u là tác phẩm của
ma quỉ.
Công Äồng Vatican
I cố gắng là m sáng tá» tÆ°Æ¡ng quan giữa là trà và đức tin. Giáo quyá»n cÅ©ng tìm sá»±
há»— trợ nÆ¡i chÃnh quyá»n. Các nhà há»™ giáo tìm cách biện minh cho những chân lÃ
của đạo bị tấn công.
2.
Cuộc khủng hoảng của chủ thuyết Duy Tân :
Là má»i ná»— lá»±c thÃch đáng hoặc không, nhằm hòa giải những thủ
đắc má»›i của kiến thức vá»›i những đòi há»i thÆ°á»ng xuyên của đức tin. Äây là cuá»™c
khủng hoảng trong ná»™i bá»™ Giáo Há»™i. Các ngÆ°á»i bảo thủ cố chấp từ chối bất cứ
hình thức sá» dụng khoa há»c hiện đại nà o trong cách diá»…n tả đức tin. Những ngÆ°á»i
cấp tiến lại muốn dùng các bá»™ môn khoa há»c để phục vụ tôn giáo mà vẫn bảo vệ
những đòi há»i thÆ°á»ng tồn của đức tin. Tháºm chà xét lại các vấn Ä‘á» theo khoa
há»c.
3.
Chủ thuyết Duy Tân bị kết án
Tòa Thánh ghi và o danh mục sách cấm hà ng loạt sách báo, cấm
một số linh mục giảng dạy. Tháng 7-1907 , Bộ Thánh Vụ ra Sắc lệnh tố giác sai
lầm được liệt kê thà nh 65 mệnh Ä‘á». Äây là Sắc lệnh chÃnh thức đầu tiên lên án
chủ thuyết Duy Tân. Hai tháng sau Äức Piô X ban hà nh Thông Äiệp trình bà y đầy đủ
và có hệ thống má»i sai lầm của Duy Tân thuyết dÆ°á»›i các khÃa cạnh triết há»c,
thần há»c, Thánh Kinh, lịch sá»... chủ Ä‘Ãch của Thông Äiệp là không muốn má»™t lãnh
vá»±c nà o còn nhiá»…m ảnh hưởng tai hại của chủ thuyết Duy Tân được coi lÃ
"hang ổ của má»i lạc thuyết". Giáo Há»™i đòi phải thá» chống chủ thuyết
Duy Tân vá»›i những ai sắp lãnh chức thánh hoặc má»™t chức vụ quan trá»ng.
4.
Hoạt động trà thức Công Giáo sau việc kết án chủ thuyết Duy Tân
Vá»›i hai cuá»™c thế chiến, con ngÆ°á»i vỡ má»™ng và không còn tin tưởng
và o khoa há»c vạn năng nữa. Há» quay vá» vá»›i chủ thuyết Duy Linh và Kitô Giáo.
Giữa hai cuộc chiến, các văn sĩ Công Giáo đứng đầu trong sinh hoạt văn chương.
Tuy nhiên do việc lên án chủ thuyết Duy Tân là m cho các nhÃ
chú giải Công Giáo má»™t thá»i ngÆ°ng việc tìm kiếm. Phải đợi tá»›i năm 1943, nhá» má»™t
Thông Äiệp của Äức Piô XII, các nhà chú giải Kinh Thánh má»›i thấy được khuyến
khÃch là m công việc mình. Trong lãnh vá»±c lịch sá» và thần há»c tÃn lÃ, bầu khÃ
cÅ©ng bá»›t căng thẳng. Giáo Há»™i không còn buá»™c phải khẳng định tÃn Ä‘iá»u không có
lịch sá».
III.
GIÃO HỘI VÀ VẤN ÄỀ ÄẠI KẾT
1.
Những Giáo Hội và giáo phái Kitô giáo cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX
Việc dân chúng thay đổi chỗ ở, những phong trà o di cư và sự
tự do tôn giáo đưa các giáo phái khác nhau đến chỗ gặp gỡ nhau và chung sống
vá»›i nhau, từ đó đặt ra những câu há»i vá» sá»± đổ vỡ của Kitô giáo trong má»™t thế
giá»›i mà ngÆ°á»i kitô hữu ngà y cà ng trở nên thiểu số.
- Các Giáo Há»™i Äông PhÆ°Æ¡ng - ChÃnh Thống có 15 Giáo Há»™i, có
Thượng Phụ riêng. Giáo Hội Nga trong những năm cuối của chế độ Sa Hoà ng không
có được sự tiến triển nà o vỠthể chế, nhưng vẫn sinh sản được các nhà tư tưởng
nhÆ° triết gia Soloviv ná»— lá»±c Ä‘Æ°a ChÃnh Thống giáo xÃch lại gần Công Giáo. Sau
cách mạng 1917, Giáo Há»™i bị bách hại liên tục bởi chế Ä‘á»™ Bôn-sê-vÃch. Những năm
ở thế ká»· XIX và XX, các kitô hữu Äông PhÆ°Æ¡ng di cÆ° và láºp nghiệp ở nhiá»u nÆ¡i
trên thế giới.
- Thế giá»›i Thệ Phản. Äặc tÃnh là có nhiá»u hệ phái và những
lần bừng tỉnh định kì.
Năm 1875 ở Anh thà nh láºp Äạo Quân Cứu Khổ : rao giảng Phúc
Âm, cấp phát thá»±c phẩm, chống lầm than, thói hÆ° táºt xấu và tá»™i lá»—i.
- Ở Mỹ, năm 1876, hệ phái Mê-tô-Ä‘Ãch ; 1901, hệ phái NgÅ©
Tuần.
- Tiá»n bán thế ká»· XX, nhiá»u nhà thần há»c canh tân sâu sắc tÆ°
tưởng Thệ Phản nhÆ° Karl Barth ; khôi phục giá trị lá»i Chúa và TÃn Ä‘iá»u nhÆ° R.
Bultmann.
2.
Phong trà o đại kết ngoà i Công Giáo
Äại kết là ý muốn xÃch lại gần nhau giữa các nhóm kitô hữu
khác nhau.
Năm 1910 hội nghị Edinburg
qui tụ các đại biểu của những thừa sai Thệ Phản khác nhau. Có cả sự tham gia
của đại biểu à Châu và Phi Châu. Tuy chưa có sự nhất trà hoà n toà n, nhưng qua
há»™i nghị, phong trà o Äại Kết đã được khai sinh. Sau thế chiến I, phong trà o
"sống và hà nh Ä‘á»™ng" phát xuất từ Thụy Äiển, qui tụ các đại biểu Thệ
Phản của nhiá»u quốc gia, có cả đại biểu ChÃnh Thống giáo : nghiên cứu vá» tÆ°Æ¡ng
quan giữa các Giáo Há»™i và xã há»™i. Ngoà i ra còn có phong trà o "Äức tin vÃ
thể chế" do Anh Ä‘á» xÆ°á»›ng, bà n luáºn vá» nhiá»u Ä‘iểm thuá»™c giáo lÃ, đòi há»i
hiểu biết lẫn nhau. Từ hai phong trà o trên, má»™t cÆ¡ quan chung được thiết láºp lÃ
Há»™i Äồng Äại Kết Các Giáo Há»™i, nói chung là nhằm hiệp nhất vá» hà nh Ä‘á»™ng và giáo
lÃ.
3.
Những khó khăn của vấn Ä‘á» Äại Kết trong Giáo Há»™i Công Giáo
Cuối thế kỉ XIX và đầu thế kỉ XX, Portal, một tu sĩ
Lazariste đã bắt liên lạc vá»›i các tÃn hữu Anh Giáo và có nhiá»u sáng kiến đại
kết nhÆ°ng không được Giáo quyá»n công nháºn.
Giáo Há»™i Công Giáo cho rằng mình là ngÆ°á»i duy nhất nắm giữ
"chân lÃ", nên không thể có chuyện Giáo Hoà ng đối thoại vá»›i các kitô
hữu khác trên nguyên tắc bình đẳng. Äức BênêđÃctô XV lịch sá»± từ chối tham gia
các phong trà o hiệp nhất Ä‘ang hình thà nh. Äức Piô XI còn cấm ngÆ°á»i Công Giáo
tham dự các phong trà o nà y.
Tuy váºy, ngÆ°á»i Công Giáo cÅ©ng tìm được má»™t phÆ°Æ¡ng thức khác để
đi đến hiệp nhất, đó là cầu nguyện.
Ở Lyon cha Couturier canh
tân sâu xa ý nghĩa của tuần cầu nguyện cho hiệp nhất (18-25/1) đã được hai linh
mục đỠra năm 1908 : sự hiệp nhất chỉ có thể do Thiên Chúa mà đến và phải là đối
tượng của việc cầu nguyện của má»i kitô hữu. Má»—i Giáo Há»™i phải nhìn nháºn những
lỗi lầm xúc phạm đến sự hiệp nhất trong các thế kỷ qua. Nếu mỗi Giáo Hội trung
thà nh vá»›i truyá»n thống và vá»›i kinh nguyện, thì Thiên Chúa không thể không ban
sá»± hiệp nhất cho các kitô hữu, sá»± hiệp nhất mà Äức Kitô đã cầu xin. Ngà y nay,
tuần cầu nguyện cho sá»± hiệp nhất thá»±c sá»± có tÃnh cách đại kết.
|