Lược sỠGiáo hội Công giáo (Chương VIII)
10.05.2008
.
ChÆ°Æ¡ng VIII
KITÔ GIỚI - NHỮNG NỀN TẢNG CỦA MỘT XÃ HỘI (Cuối
thế kỷ XI-XIII)
Hạn từ “Kitô giá»›iâ€
chỉ má»™t hình thức quan hệ giữa Giáo Há»™i và xã há»™i thá»i Trung cổ. Má»™t trong
những nét nổi báºt nhất của Kitô giá»›i là vị trà nổi báºt nhất của ngôi Giáo
Hoà ng. Vị trà nà y đạt được bằng các cuá»™c đấu tranh thÆ°á»ng là dữ dá»™i vá»›i hoà ng đế
Äức. Tuy nhiên, thế quân bình lúc nà o cÅ©ng mong manh. Nếu nhÆ° ná»a đầu thế ká»·
XIII, uy quyá»n Giáo Hoà ng đạt tá»›i đỉnh cao thì những năm cuối thế ká»·, ngÆ°á»i ta
lại thấy có sá»± chống đối nghiêm trá»ng đối vá»›i những tham vá»ng của Rôma, vÃ
những rạn nứt đầu tiên của Kitô giới.
I. CÃC NỀN TẢNG CỦA KITÔ GIỚI THỜI TRUNG Cá»”
1. Khẳng định quyá»n Giáo Hoà ng
Năm 1059, tòa thánh
xác định luáºt bầu giáo hoà ng. Giáo Hoà ng sẽ do các Hồng Y bầu, các giáo sÄ© khác
và dân chúng chỉ còn hoan hô vị đắc cá». Do việc nà y mà các hồng y đóng vai trò đặc
biệt trong Giáo Há»™i. Äây là những thà nh viên quan trá»ng nhất của hà ng giáo sÄ©
Rôma. Hoà ng đế khó lòng chấp nháºn luáºt trên, vì ông mất quyá»n chỉ định Giáo
Hoà ng. Trong những lúc khủng hoảng sau nà y, ông sẽ chỉ định Giáo Hoà ng của mình
đối nghịch vá»›i các vị do Hồng Y Ä‘oà n bầu chá»n.
Giáo Hoà ng Grêgôriô
VII (1073-1085) tiến hà nh cuộc cải tổ luân lý, nhằm và o tệ nạn mại thánh, và o
các linh mục còn sống tÆ° hôn. Ngà i cho rằng má»i tệ hại Ä‘á»u xuất phát từ việc
phong ban của thế quyá»n, và muốn chấm dứt Ä‘iá»u nà y. Thế nên, ngà i cấm các Giám
Mục nháºn trách vụ từ tay má»™t ngÆ°á»i Ä‘á»i, cấm các Tổng Giám Mục tấn phong những
ai đã nháºn sá»± phong ban nà y. Ngà i muốn chức Giám Mục không lệ thuá»™c và o thế
quyá»n.
Hoà ng đế nÆ°á»›c Äức lÃ
Henri IV, chống lại quyết định của Giáo Hoà ng vì là m ông mất má»™t phần lá»›n quyá»n
bÃnh trong má»™t nÆ°á»›c mà các Giám Mục thuá»™c và o số các lãnh chúa lá»›n nhất. Hoà ng đế
công bố truất phế Giáo Hoà ng, Giáo Hoà ng cÅ©ng hạ bệ hoà ng đế và tháo lá»i thá»
tuân phục cho các thần dân. Nhưng cuối cùng Grêgôriô lại chết nơi lưu đà y năm 1085.
Các Giáo Hoà ng sau đức
Grêgôriô củng cố sự cải tổ nà y, từ nay can thiệp như những thủ lĩnh trong Kitô
giá»›i, khởi xÆ°á»›ng việc triệu táºp công đồng bên Tây PhÆ°Æ¡ng, giáo luáºt được áp
dụng khắp nÆ¡i trong việc cai trị Giáo Há»™i Rôma. Quyá»n Giáo Hoà ng lên tá»›i tá»™t đỉnh
thá»i Giáo Hoà ng Innocentê III (1198-1216).
2. Giáo Hội đan viện
Các đan sĩ đóng vai
trò quan trá»ng trong việc cải tổ và trong tất cả Ä‘á»i sống Giáo Há»™i thá»i trung
cổ. Trong má»™t thá»i gian dà i, Ä‘an sÄ© tượng trÆ°ng cho ngÆ°á»i kitô hữu lý tưởng.
Äược thiết láºp năm 910, tu viện Cluny
đã phục hồi những qui tắc lá»›n của qui luáºt Biển Äức. Thế ká»· XI-XII, Cluny đứng đầu má»™t dòng tu
có mặt khắp châu âu. Và o thá»i cá»±c thịnh “Nhà nÆ°á»›c Cluny†có đến 50 ngà n tu sÄ©. Dòng tu Ä‘á» cao
vai trò của Giáo Hoà ng, cung cấp nhiá»u Giám Mục và Giáo Hoà ng. Tu viện thá»±c
hà nh rá»™ng rãi bác ái đối vá»›i ngÆ°á»i nghèo, phổ biến nghệ thuáºt Rôman.
Cuối thế kỷ XI, một
phong trà o ẩn tu phát triển mạnh, vì muốn sống sám hối và nghèo khó, nhiá»u ngÆ°á»i
Ä‘i và o rừng sâu, hải đảo... để Ä‘á»n tá»™i. Nổi báºt nhất là Phêrô, nhà ẩn sÄ©. Thá»i
Trung cổ còn có lối tu kỳ lạ là biệt tu, sống giam mình suốt quãng Ä‘á»i còn lại
trong má»™t căn phòng nhá» xây dá»±a và o nhà thá».
Năm 1084, khi thà nh
láºp dòng Chartreuse, thánh Brunô muốn kết hợp Ä‘á»i sống ẩn tu và đá»i sống cá»™ng đồng,
ngà i dà nh ưu tiên cho sự cô tịnh cũng như cho sự đơn sơ khi tiếp xúc với Kinh
Thánh.
Tu viện Sitô láºp năm
1098 muốn tìm lại sá»± nhiệm nhặt của tinh thần Biển Äức mà Cluny dÆ°á»ng nhÆ° lãng quên. Nghèo khó trong
cách ăn, mặc, ở, phụng vụ đơn giản, sống cô tịnh giữa rừng.
Thánh
Bênađô (1090-1153) láºp tu viện Clairvaux năm 1115, là m cho dòng Sitô phát triển
đáng kể. Riêng mình ngà i láºp 66 tu viện. Giữa thế ká»· XII, Bênađô là nhân váºt số
một của Giáo Hội.
II. CÃC CÔNG TRÃŒNH CỦA ÄỨC TIN
1. Tôn giáo đan viện và tôn giáo bình dân
Tôn giáo thá»i Trung
cổ vay mượn nhiá»u nét của xã há»™i phong kiếïn và nông nghiệp. Thiên Chúa ở trên
chóp đỉnh của phẩm tráºt phong kiến. Ngà i là Chúa tối cao, má»i lãnh chúa trần
gian chỉ là chư hầu và nông nô của Ngà i.
- Và o thá»i mà chỉ các
giáo sÄ© biết dùng chữ viết để tá»± diá»…n tả mình, ngÆ°á»i Kitô hữu là tưởng chÃnh lÃ
Ä‘an sÄ©. Niên lịch ChÆ° Thánh hầu nhÆ° chỉ chấp nháºn các Giám Mục, Ä‘an sÄ© và nữ
tu. Bênađô so sánh thế gian như một biển cả phải vượt qua để đạt tới phần rỗi.
Các giáo sÄ© sá» dụng con thuyá»n thánh Phêrô, còn ngÆ°á»i có gia đình phải bÆ¡i vÃ
nhiá»u kẻ chết Ä‘uối. Vì không được là m Ä‘an sÄ©, cuối Ä‘á»i, nhiá»u giáo dân xin được
chôn cất trong bộ áo dòng.
- Tuy nhiên, nếu hình
dung Ä‘á»i sống đạo của dân chúng qua các thà dụ Ä‘iển hình nà y, thì sẽ hoà n toà n
thiếu chÃnh xác. Có má»™t khoảng cách lá»›n lao giữa các tổng hợp đẹp đẽ của các
nhà thần há»c, vá»›i tôn giáo của ngÆ°á»i dân quê thô lá»—, mù chữ, phải đấïu tranh
vá»›i thá»i tiếït bất thÆ°á»ng và ôn dịch để sinh tồn.
2. Sá»± tiến triển của bà tÃch và phục vụ
Thế kỉ XII-XIII, Giáo
Há»™i ấn định giáo là vá» bảy bà tÃch, cố gắng tái láºp má»™t kỉ luáºt chung.
- Khắp nơi trẻ em được
Rá»a tá»™i má»™t và i ngà y sau khi sinh, thay việc dìm bằng cách đổ nÆ°á»›c trên đầu.
- Không cho trẻ sơ
sinh rước lễ dưới hình rượu như xưa.
- Công Äồng Latêranô
IV (1215) qui định phải xÆ°ng tá»™i rÆ°á»›c lá»… Ãt nhất má»™t lần trong năm và o mùa Phục
sinh, trong giáo xứ của mình.
- Bà tÃch sám hối, từ
nay gá»i là xÆ°ng tá»™i.
- Thế kỉ XIII Hôn
nhân được xác định là má»™t trong bảy bà tÃch và chỉ thuá»™c quyá»n Giáo Há»™i. Giáo
Há»™i xác định các ngăn trở và các Ä‘iá»u kiện để hôn phối thà nh sá»±.
Thá»i nà y chÆ°a có giáo
là đúng nghĩa, đức tin thấu nhiễm nơi trẻ em qua cộng đồng. Con số 7 được dùng
nhÆ° thuáºt nhá»› để dạy đạo.
3. Äá»i sống tôn giáo và trần tục
Äặc Ä‘iểm của thá»i
Trung cổ là sá»± có mặt khắp nÆ¡i của má»™t tôn giáo thuá»™c vá» Ä‘á»i sống công cá»™ng. Äó
là sự pha trộn trần tục và thiêng liêng :
tôn giáo không biết đến những ô
ngăn như ngà y nay.
Thánh lá»… Chủ nháºt lÃ
luáºt buá»™c trên nguyên tắc, nhÆ°ng cách tham dá»± không khá lắm. Có sá»± pha trá»™n
giữa những nghi thức tôn giáo Ä‘Ãch danh vá»›i những phong tục có nguồn gốc và ý
nghÄ©a mÆ¡ hồ. Khách hà nh hÆ°Æ¡ng và lÃnh tháºp tá»± chinh muốn thấy và chạm đến những
nÆ¡i Äức Kitô và các thánh đã sống. Ước muốn nà y giúp hiểu được sá»± phát triển kì
lạ của việc tôn kÃnh hà i cốt các thánh.
III. VĂN HÓA VÀ NGHỆ THUẬT
1. Một văn hóa xây dựng trên đức tin
Như đã thấy trong
thá»i Thượng - Trung cổ hoạt Ä‘á»™ng trà thức là má»™t nét chuyên biệt của Ä‘an viện.
Việc phát triển Kitô giới và o các thế kỉ VII-XIII là m gia tăng những nhu cầu
trà thức. Cuá»™c cải tổ của Äức Grêgôriô khuyến khÃch các môn luáºt. Trong truyá»n
thống đan viện, công tác trà thức chủ yếu là diễn giải Thánh Kinh.
Trong bá»™ tổng luáºn
thần há»c của thánh Thomas, ngà i thá»±c hiện má»™t tổng hợp hà i hòa giữa tri thức cổ
đại và mạc khải Kitô giáo. Nghiên cứu suy là lệ thuá»™c và o cứu cánh của con ngÆ°á»i.
Cho nên, triết há»c là nữ tì của thần há»c.
2. Nghệ thuáºt dân gian Kitô giáo
Äức tin của ngÆ°á»i
Kitô hữu còn được diễn tả qua kịch tuồng tôn giáo bình dân. Các vở kịch phụng
vụ trình diá»…n Cá»±u Ước và Tân Ước ngay trong nhà thá» hoặc ở tiá»n Ä‘Æ°á»ng.
Các kịch phép lạ minh
há»a sá»± can thiệp của Äức Trinh Nữ và các thánh. Sau nà y, các kịch mầu nhiệm
trình diá»…n dà i và phức tạp, các trÃch Ä‘oạn Thánh Kinh, thà dụ tuồng thÆ°Æ¡ng khó
do các nhóm trình diễn.
Nghệ thuáºt Rôman có
nguồn gốc từ các Ä‘an viện, phát xuất từ Äịa Trung Hải, phát triển và o cuối thế
kỉ XI có đặc điểm là các vòm bán nguyệt, các chạm trổ ở trần và đầu cột. Tiếp đến
là nghệ thuáºt Gothique thay thế nghệ thuáºt Rôman. Äây là nghệ thuáºt của thà nh
thị chứng tỠsự quân bình của thế kỉ XIII.
KÃnh mà u và kỹ thuáºt
là m tượng phát triển, Ä‘iêu khắc, kÃnh mà u và bÃch há»a tạo nên má»™t cuốn Thánh
Kinh và má»™t pho giáo là bằng hình ảnh.Các nghệ nhân ghi trên đá những lo âu vÃ
hi vá»ng của ngÆ°á»i tÃn hữu : mong đợi thiên Ä‘Ã ng, kinh sợ há»a ngục.
|