Bài sách Công vụ Tông Đồ 16, 22-34) được Phụng vụ chọn đọc trong thánh lễ ngày thứ Ba tuần VI mùa Phục sinh mới đây, kể về hai ông Phaolô và Sila bị tống vào ngục vì rao giảng Đức Giêsu Kitô; khoảng nửa đêm hai ông cất tiếng ca hát ngợi khen Thiên Chúa, tiếng hát vang đến nỗi các tù nhân khác đều nghe được cả. Rồi bỗng có động đất mạnh làm cho các cửa tù mở toang và xiềng xích tất cả các tù nhân buột tung ra; viên cai ngục choàng dậy thấy cảnh tượng đó thì rút gươm định tự tử vì tưởng các tù nhân đã trốn hết, nhưng ông Phaolô can lại: “Đừng làm càn! Chúng tôi còn cả đây mà!”. Viên cai ngục bảo thắp đèn, nhảy bổ vào, run rẩy sấp mình xuống dưới chân hai ông Phaolô và Sila, rồi đưa hai ông ra ngoài và nói: “Thưa các ngài, tôi phải làm gì để được cứu độ?”...

Bài giảng của Đức Cha Phêrô với đầu đề “Bước đi trong Thần Khí” (Gl 5,16), là một bài “giải thích-suy gẫm” về đoạn sách ngôn sứ Isaia: “… Người sai tôi đi công bố cho kẻ giam cầm biết họ được tha, cho người mù biết họ được sáng mắt, trả lại tự do cho người bị áp bức, công bố năm hồng ân của Chúa”. Đoạn sách này khá quen thuộc với người Kitô hữu và cũng rất nổi tiếng bởi vì đã được chính Chúa Giêsu “bình luận” vào lúc Người bắt đầu rao giảng công khai, Người tuyên bố: “Hôm nay đã ứng nghiệm lời Kinh Thánh quý vị vừa nghe” (x.Lc 4,18-21). Giống như nhiều bài giảng khác của Đức Cha, nghe nói bài giảng này cũng đã được cộng đoàn phụng vụ trực tiếp đón nhận nồng nhiệt, và sau khi được đưa lên mạng, vẫn gây được sự chú ý của nhiều người.

Vấn nạn khởi đầu

Phần đầu, tác giả nêu một thắc mắc không hề mới mẻ, trái lại từ xưa tới nay đã không ngừng được nêu lên trong suốt dòng lịch sử, và không phải chỉ bởi những người ngoài Kitô giáo: Chúa Giêsu đã làm cho lời ngôn sứ Isaia nên ứng nghiệm ở chỗ nào? Tuy Người đã rao giảng, đã làm một số việc cứu giúp người đau khổ--người bệnh, người tàn tật, người đui mù, người đói khát, người bị khinh dể, loại trừ, v.v.--và hơn nữa, Người còn làm cho một vài người chết sống lại, nhưng bấy nhiêu có thấm thía gì giữa bể khổ của con người, chỉ riêng trong đất nước của Người mà thôi, nói gì đến cả nhân loại! Quả thực thì có lúc quần chúng cũng đã phấn khởi đi theo Người, thậm chí còn muốn bắt Người tôn phong làm vua của họ. Nhưng cuối cùng, chính Người đã bị bắt, bị xiềng, bị đánh đập, bị treo trên thập giá và đã chết. Mọi kỳ vọng xem ra đã hoàn toàn tan thành mây khói.

Dù Giáo Há»™i tuyên xÆ°ng Đức Giêsu đã phục sinh và nay vẫn sống, vẫn tiếp tục công trình cứu Ä‘á»™ con người qua Giáo Há»™i, nhÆ°ng vấn nạn trên vẫn còn, và thậm chí có vẻ còn gay gắt hÆ¡n. Trong tác phẩm Muối Cho Đời, Đức Bênêđitô XVI, lúc còn là Hồng y Joseph Ratzinger, đã phải trả lời cho thắc mắc: “Có thá»±c là thế gian được cứu rá»—i? Có thể gọi những năm sau Đức Kitô là những năm của Æ¡n cứu Ä‘á»™ không?” (Muối Cho Đời, tr 215.).  Chính ĐGH Gioan-Phaolô II trÆ°á»›c đó, cÅ©ng đã gặp câu hỏi: “Lịch sá»­ cứu Ä‘á»™ đã ra sao sau hai ngàn năm Kitô giáo?” (x. BÆ°á»›c qua ngưỡng cá»­a của Hy vọng, bản tiếng Anh, New-York 1994, tr 50-63, 102).

Vấn nạn mà Đức Cha Phêrô nêu lên, xét trong cơ bản không khác vấn nạn mà Đức Gioan-Phaolô II và Bênêđích XVI phải đối diện.

Vậy Đức Cha Phụ Tá Sài-Gòn đã trả lời như thế nào?

Thế nào là mù và mất tự do?

Câu trả lời của Đức Cha Phêrô nằm trong phần thứ II của bài giảng và cốt ở cách “đọc lại” (tức hiểu hoặc giải thích) những lời ngôn sứ Isaia. Bài giải thích tập trung vào hai cặp từ (hay hai cặp khái niệm) đối chọi nhau của Ä‘oạn Kinh Thánh: mù đối lại vá»›i sáng, ngục tù (hay bị giam cầm) đối lại vá»›i tá»± do. Điều có vẻ nghịch lý là người mù có khi lại là người sáng và người sáng lại là kẻ mù;  cÅ©ng thế, người bị giam trong ngục có khi lại tá»± do và ngược lại,--tùy theo người ta hiểu má»—i từ (hay ý niệm) trên theo nghÄ©a “vật chất” (thể lý, bề ngoài, hữu hình) hay “tinh thần (“bề trong”, sâu xa và vô hình). Cụ thể:

• Mù thể lý: má»™t khuyết tật của thể xác khiến người ta bị bịt kín khỏi ánh sáng mặt trời và không nhìn thấy thế giá»›i bên ngoài;
• Mù “tinh thần” theo 3 cấp Ä‘á»™: tri thức (“nhÆ° khi ta nhìn má»™t sá»± kiện, má»™t biến cố mà không rõ ngọn nguồn sá»± việc vì thiếu hiểu biết”), tâm lý ( là “cố chấp” khiến ta tuy “mở mắt thật to để nhìn mà vẫn không thấy được cái tốt của người khác”), và tâm linh (ví dụ “nhiều khi ta nhìn rõ thế giá»›i vật chất nhÆ°ng lại không thấy mối tÆ°Æ¡ng quan giữa thế giá»›i này và Đấng tạo dá»±ng nên nó”).
• Ngục tù vật chất, vá»›i song sắt cá»­a sắt hay hàng rào kẽm gai, lính gác … Nó “chỉ có thể giam hãm thân xác con người chứ không thể giam hãm tá»± do tinh thần của con người”. hiểu nhÆ° má»™t giá trị tinh thần, không thể giam hãm suy tÆ° và cảm xúc, tắt má»™t lời, đời sống
• Ngục tù vô hình: Rất lắm lúc người ta không hề bị giam cầm, thậm chí coi mình hoàn toàn tá»± do trong má»™t số hành Ä‘á»™ng nào đó (nhÆ° sống buông thả, làm bất cứ Ä‘iều gì mình thích, v.v.), nhÆ°ng kỳ thá»±c họ là “nô lệ” và bị “tha hoá” nặng vì tá»± giam hãm mình trong những ngục tù vô hình là: Ä‘am mê dục vọng, ham muốn quyền lá»±c, hận thù, ích ká»·, phe nhóm và dối trá. Đức Cha Phêrô nhận xét: chính vì chÆ°a được giải thoát khỏi những thứ ngục tù vô hình nhÆ° thế nên có những người khi “bị giam giữ trong nhà tù vá»›i hàng kẽm gai vây bọc” thì chỉ mong được tá»± do, nhÆ°ng má»™t khi đã được tá»± do, chính họ lại dá»±ng nên những nhà tù khác để giam giữ đồng loại và để bảo vệ “cái gọi là tá»± do của mình”. Câu này có thể khiến người nghe (hay người đọc) “khoái chí” khi suy diá»…n theo má»™t cách nào đó. NhÆ°ng cÅ©ng nên gắn nó vá»›i ví dụ tác giả nêu lên ngay sau đó về ông Nelson Mandela, vị anh hùng dân tá»™c Nam Phi: “khi bÆ°á»›c chân ra khỏi nhà tù đã giam giữ ông suốt 30 năm, ông tá»± nhủ: nếu tôi còn giữ hận thù vá»›i những tên cai ngục, thì tôi vẫn còn bị giam giữ, chÆ°a trở thành người tá»± do thá»±c sự”. NghÄ©a là tác giả vẫn muốn Ä‘Æ°a “tá»± do” lên Ä‘á»™ cao hoặc ở chiều sâu của thá»±c tại con người mà Chúa Giêsu muốn cứu chuá»™c, hÆ¡n là dừng lại ở má»™t cách hiểu bề ngoài nào.

Lời Kinh Thánh ứng nghiệm nơi Chúa Giêsu

Cách hiểu về sự mù loà và ngục tù như trên giúp ta hiểu rõ hơn Chúa Giêsu làm cho lời ngôn sứ Isaia được nên ứng nghiệm như thế nào. Đức Cha Phêrô nói:

“Chúa Giêsu và chỉ có Chúa Giêsu là ánh sáng để trong ánh sáng đó, ta có thể nhìn thấy chân tướng của sự vật và của đời người. Ánh sáng đó là ánh sáng chân lý và chỉ khi sống trong chân lý, ta mới có tự do đích thực”. “Chúa Giêsu không giải thoát con người khỏi những ngục tù bằng hàng kẽm gai nhưng giải thoát con người khỏi tình trạng nô lệ và tha hoá sâu xa nhất, và chúng ta cần đến ơn giải thoát đó. Chúng ta cần đến ơn giải thoát đó ngay giữa một thời đại phát triển tri thức khoa học đến mức cao nhất”.

Ở đây tôi đặt thêm câu hỏi: Tình trạng nô lệ và tha hoá sâu xa nhất đó là gì? Chắc hẳn là tá»™i lá»—i. Thánh Gioan quả quyết: “Ai phạm tá»™i, ấy là má»™t kẻ nô lệ” (Ga 8,34). Còn Thánh Phaolô thì viết trong thÆ° gởi tín hữu Galát: “Chính là để chúng ta được tá»± do mà Đức Kitô đã giải thoát chúng ta” (Gl 5,1). Gốc rá»… sâu xa của mọi tá»™i lá»—i là lòng con người: “Từ bên trong, từ lòng người phát xuất những ý định xấu: tà dâm, trá»™m cắp, giết người, ngoại tình, tham lam, Ä‘á»™c ác, xảo trá, trác táng, ganh tỵ, phỉ báng, kiêu ngạo, vô lÆ°Æ¡ng tri” (x Mc 7,21-22). Còn theo cách nói của Thánh Phaolô, gốc rá»… đó là tính xác thịt vốn thù nghịch vá»›i Thiên Chúa, chống lại Thần Khí của Chúa: “Anh em đã được gọi để hưởng tá»± do. Có Ä‘iều là đừng lợi dụng tá»± do để sống theo tính xác thịt” (Gl 5,13). Luật của Thần Khí là luật của Tá»± Do, mang lại tá»± do, còn luật của xác thịt là luật của Nô Lệ, Ä‘Æ°a con người vào tròng nô lệ. Hai luật đó luôn kình địch nhau: “Tôi xin nói vá»›i anh em là hãy sống theo Thần Khí, và nhÆ° vậy, anh em sẽ không còn thoả mãn Ä‘am mê của tính xác thịt nữa. Những việc do tính xác thịt gây nên, thì ai cÅ©ng rõ, đó là: dâm bôn, ô uế, phóng đãng, thờ quấy, hận thù, bất hoà, ghen tÆ°Æ¡ng, nóng giận, tranh chấp, chia rẽ, hận thù, bất hoà, bè phái, ganh tỵ, say sÆ°a, chè chén, và những Ä‘iều khác giống nhÆ° vậy… Tôi nói cho mà biết: những kẻ làm những Ä‘iều đó sẽ không được hưởng NÆ°á»›c Thiên Chúa” (Gl 5,16.19-21). Còn “hoa quả của Thần Khí là: bác ái, vui tÆ°Æ¡i, bình an, nhẫn nhục, nhân hậu, từ tâm, trung tín, hiền hoà, tiết Ä‘á»™. Không có luật nào chống lại những Ä‘iều nhÆ° thế.  Những ai thuá»™c về Đức Kitô Giêsu thì đã đóng Ä‘inh tính xác thịt vào thập giá cùng vá»›i các dục vọng và Ä‘am mê” (Gl 5,22-24). Vậy ai sống theo Thần Khí má»›i là kẻ tá»± do.

Đó là thứ tá»± do mà Chúa Giêsu mang tá»›i, đó là thứ tá»± do mà con người của thời đại khoa học kỹ thuật cao nhất thời nay lại càng cần đến. Quả thật, khoa học kỹ thuật đã mở rá»™ng quyền lá»±c thống trị của con người trên thiên nhiên vạn vật, nhÆ°ng con người lại Ä‘ang bị Ä‘e doạ bị đè bẹp bởi chính sức mạnh của mình (ví dụ, ta hãy nghÄ© tá»›i vấn đề môi sinh, vấn đề vÅ© khí nguyên tá»­, các vấn đề đạo đức sinh học, cái gọi là cuá»™c cách mạng tình dục …).  Các ý thức hệ lạc quan của thế ká»· 19 và thế ká»· 21 lần lượt sụp đổ hết, các hứa hẹn “cứu thế” nối tiếp nhau tan vở khiến con người càng loay hoay không biết tiến về đâu. Con người của nền văn minh kỹ thuật thống trị nhiều thứ bên ngoài,  nhÆ°ng không làm chủ nổi cõi lòng mình. Nó tưởng rằng phải loại trừ Thiên Chúa, chối bỏ chiều kích siêu việt, tâm linh ra khỏi thế giá»›i và cuá»™c nhân sinh thì nó má»›i được tá»± do, tá»± lập và thể hiện chính mình cách sung mãn. NhÆ°ng nhÆ° công đồng Vatican II và nhiều vị giáo hoàng thời nay từng nhận xét, lịch sá»­ đã cho thấy khi làm nhÆ° thế, nền văn minh hiện đại xây dá»±ng trên những tiến bá»™ vượt bậc đã gia tăng không ngừng quyền lá»±c của con người và cung cấp cho họ đủ thứ của cải hưởng thụ, nhÆ°ng không làm cho họ “khôn ngoan” hÆ¡n, tá»± do hÆ¡n, triển nở hÆ¡n trong “tính người” và hạnh phúc hÆ¡n, mà ngược lại má»›i đúng.

Giáo Hội đã làm được gì trong là sứ mạng được trao phó?

Sứ mạng của Giáo Hội không nằm ngoài sứ mạng của Chúa Giêsu, tức là “loan báo Tin Mừng cho người nghèo, cho người mù được sáng mắt, cho kẻ bị giam cầm được tha, trả tự do cho người bị áp bức”. Nói cách khác, đó là sứ mạng “cứu độ thế gian”. Nhưng sứ mạng chung đó được giao – một cách ưu tiên và đặc biệt--cho các giám mục là những người kế vị các thánh Tông Đồ, và cho các linh mục, những cộng sự viên trực tiếp của giám mục. Đức Cha Khảm khai triển phần cuối cùng này của bài giảng để trực tiếp đưa vào ngày lễ phong chức giám mục. Tôi không đi theo ngài trong phần này nữa, mà quay lại với vấn nạn khởi đầu: từ khi Giáo Hội đảm nhận trách nhiệm tiếp tục sứ mạng của Chúa Giêsu đến nay, ơn cứu độ đã tiến triển tới đâu? Có thực là thế gian đã được cứu độ không? Hay là Kitô giáo thực ra là vô hiệu? Đó là đại khái những câu hỏi đã được các ký giả đưa ra phỏng vấn Đức Giáo Hoàng Gioan-Phaolô năm 1993, và Hồng Y Joseph Ratzinger năm 1996, khoảng 9 năm trước khi được bầu làm giáo hoàng. Và cả hai nhà phỏng vấn đều dựa vào tình hình chẳng mấy lạc quan của Giáo Hội và thế giới ngay chính trong thế kỷ 20, như: người Kitô hữu càng ngày càng trở nên thiểu số, chiến tranh, hận thù, chia rẽ, bạo lực, tội ác … không giảm mà còn tăng khốc liệt hơn.

Tôi xin tóm tắt mấy ý chính trong các câu trả lời của Đức Gioan-Phaolô II và Hồng Y Ratzinger, cộng sự viên gần gũi và đắc lực của ngài.

Không thể đánh giá tiến bộ hay thoái lùi ở đây bằng số lượng, vì ơn cứu độ đến từ Thiên Chúa, không phải là một thực thể có định lượng và do đó không thể tính toán, đo lường, thêm bớt.

Thứ đến, ơn cứu độ luôn gắn liền với tự do của con người; Thiên Chúa muốn cứu độ con người nhưng vẫn tôn trọng tự do của họ; ơn cứu độ là một ân ban nhưng Chúa chờ đợi con người phải cộng tác vào. Vì thế, nói theo Hồng y Ratzinger, nó mang tính mạo hiểm; nó không bao giờ được áp đặt từ bên ngoài vào, hoặc được xây dựng kiên cố với một cơ cấu vững chắc, nhưng nó được đặt trong một chiếc bình dễ vở, đó là tự do của con người. “Cho nên trong một mức độ nhất định, nó vẫn có thể bị tan vỡ”. Và “một khi ta muốn và chấp nhận Thiên Chúa tôn trọng tự do của ta, ta cũng phải học tôn trọng và quý chuộng tính cách mong manh trong hành động của Ngài” (Men Trong Bột, 217 và 218).

Loan báo Tin Mừng nhằm đổi mới con người tự bên trong, hoán cải cùng lúc lương tâm cá nhân và tập thể của con người, hoán cải đời sống, sinh hoạt và hoàn cảnh của họ, bằng cách đem ân sủng và tinh thần Phúc Âm thấp nhập vào mọi thực tại nhân sinh. Thành công của sứ mạng cứu độ, vì thế, cũng không thể định lượng hoá được. Dĩ nhiên, người ta vẫn có thể dựa vào những con số, những thành tựu bên ngoài, nhưng đó có thể là một dấu chỉ, và là dấu chỉ không thật sự hiển nhiên.

Nhưng có điều chắc chắn là Kitô giáo đã đưa tới những chuẩn mực, những giá trị mới, tác động tích cực trên lịch sử và cuộc sống nhân loại, đặc biệt những giá trị liên quan tới con người, chẳng hạn: phẩm giá con người và sự bình đẳng căn bản giữa mọi người, tình yêu như giá trị cao nhất, ý nghĩa cuộc sống và niềm tin tưởng mãnh liệt vào sự chiến thắng cuối cùng của sự Thiện. Những giá trị đó cũng tạo nên một lực chống lại sự Dữ thường xuyên và mạnh mẽ… Trong thời buổi xáo trộn hiện nay, Giáo Hội làm hết cách để “duy trì cái cốt lõi làm nên con người, làm cho con người sống còn, bảo vệ phẩm giá của con người. Giáo Hội cần giữ vững điểm này và mở đường cho con người hướng lên cao, hướng về Thiên Chúa, vì sứ mạnh hoà bình trên dương thế chỉ đến từ nơi cao đó” (Men Trong Bột, 220). ĐGH Gioan-Phaolô II cũng nhấn mạnh: “Mọi thời và mọi nơi Tin Mừng sẽ vẫn là một thách đố đối với sự yếu đuối của con người. Nhưng tất cả sức mạnh của nó nằm chính trong thách đố này. Có lẽ một cách vô thức, con người chờ đợi một thách đố như thế; quả vậy, con người cảm thấy cái nhu cầu nội tâm phải vượt lên trên chính mình. Chỉ bằng cách vượt lên chính mình như tế mà con người trở thành sung mãn là người” (Bước Qua Ngưỡng Cửa của Hy Vọng, bản Anh ngữ, tr. 104).

Để kết luận

Trên đây, tôi nhìn sứ vụ loan báo hồng ân cứu Ä‘á»™ ở mức sâu xa hay cao siêu của nó, mà tôi nghÄ©  bài “BÆ°á»›c Ä‘i trong Thần Khí” muốn nhắm tá»›i, cho dù có má»™t vài kiểu nói có thể được hiểu là liên quan tá»›i những hoàn cảnh thá»±c tế. NhÆ°ng nhÆ° thế không có nghÄ©a là tôi cho rằng Æ¡n cứu Ä‘á»™ không liên quan gì tá»›i xã há»™i, tá»›i các công cuá»™c “trần thế” của con người. Đã đến lúc tôi phải trích dẫn má»™t Ä‘oạn của Hồng Y Ratzinger:

“Ta cũng phải nhìn nhận rằng Kitô giáo đã luôn toả ra một tình nhân ái dạt dào. Những gì Kitô giáo đã mang vào lịch sử thật đáng kể […] Đúng thế, chỉ qua Kitô giáo mà hệ thống chăm sóc bệnh nhân, cưu mang người yếu kém và cả một hệ thống tổ chức từ thiện đã hình thành. Cũng nhờ Kitô giáo, mới phát sinh sự tôn trọng con người trong mọi hoàn cảnh. Một sự kiện lịch sử đáng ghi nhận: sau khi chấp nhận Kitô giáo, việc đầu tiên hoàng đế Contantinô thấy phải thi hành, là cải tổ luật lệ, chọn ngày chủ nhật làm ngày nghỉ cho mọi người vànô lệ được hưởng một số quyền lợi (…)” (sđd, 217).

Người ta vẫn thường trách Giáo Há»™i rao giảng má»™t sá»± cứu Ä‘á»™ “bề trong”, “thiêng liêng”, không “ăn chung” gì tá»›i cuá»™c sống cụ thể. Ta thấy lời phê bình đó không phải bao giờ cÅ©ng đúng. Thá»±c ra, Giáo Há»™i thường phải đứng giữa hai chÆ°á»›c cám dá»— đối nghịch nhau: má»™t đàng thì muốn dấn thân sâu vào những lãnh vá»±c trần thế--văn hoá, xã há»™i, chính trị, kinh tế--khi mình được hoàn toàn tá»± do và có thể “làm chủ”, và nhÆ° thế dá»… biến mình thành má»™t thế lá»±c cạnh tranh vá»›i xã há»™i và quyền bính thế tục; đàng khác, khi phải sống trong má»™t hoàn cảnh gọi là “khó khăn và tế nhị”, Giáo Há»™i lại dá»… dàng rút lui vào lãnh vá»±c “thuần túy” tôn giáo, tránh phải đụng chạm vào những vấn đề thá»±c tế của con người và xã há»™i”, và trong trường hợp này, Giáo Há»™i đánh mất hoặc coi nhẹ bổn phận “thăng tiến con người” (toàn diện), vốn là má»™t thành tố của sứ mạng loan báo Tin Mừng, cÅ©ng nhÆ° nhiệm vụ ngôn sứ là phản kháng sá»± dữ, sá»± tá»™i dÆ°á»›i mọi hình thức. Dù sao chăng nữa, phận sá»± chính yếu của Giáo Há»™i không nằm trong lãnh vá»±c “trần thế”, và sức mạnh của Giáo Há»™i phải là má»™t sức mạnh tinh thần, má»™t sức mạnh luân lý. ĐGH Gioan-Phaolô II tá»± hỏi: sức mạnh của Há»™i Thánh nằm ở đâu?, và ngài tá»± trả lời: “ Đương nhiên, qua các thế ká»·, ở phÆ°Æ¡ng Tây cÅ©ng nhÆ° phÆ°Æ¡ng Đông, sức mạnh của Giáo Há»™i đã nằm trong bằng chứng (chứng tá) của các thánh, nghÄ©a là của những ai đã làm cho chân lý của Đức Kitô trở thành chân lý của chính mình, đã Ä‘i theo con  đường là chính Đức Kitô và đã sống bằng sá»± sống phát xuất từ Đức Kitô trong Thần Khí” (sÄ‘d, 176).

20-5-2009

(Nguồn: www.nguoitinhuu.com)