Giáo Hội Công Giáo lu mỠtại Hồi Quốc Iran
17.08.2007
I. Mấy Hà ng Giá»›i Thiệu Vá» Iran Äịa Lý Iran, má»™t xứ miá»n Trung Äông phÃa nam Biển Caspian và Bắc Vịnh Ba TÆ°, có kÃch cỡ gấp ba lần bang Arizona. Iran có chung biên giá»›i vá»›i Iraq, Thổ, Azerbaijan, Turkmenistan, Armenia, Afghanistan, và Pakistan. Các núi Elburz vá» phÃa Bắc nhô cao tá»›i 18.603 ft (5.670 m) ở ngá»n núi Damavend. Từ Tây Bắc đến Äông Nam, đất Ä‘ai gồm toà n sa mạc dà i 800 dáºm hay (1.287 km).
Tổ chức chÃnh quyá»n theo thần quyá»n Hồi giáo, từ khi chế Ä‘á»™ quân chù Pahlavi bị láºt đổ ngà y 11/2/1979. Tên quốc gia chÃnh thức là Cá»™ng Hòa Hồi Giáo Iran (Jomhuri-ye Eslami-ye Iran). Quốc Trưởng: Ayatollah Ali Khamenei (1989). Tổng thống: Mahmoud Ahmadinejad (2005). Diện tÃch đất Ä‘ai là : 631.659 dáºm vuông (1,635,999 km2); tổng diện tÃch: 636.296 dáºm vuông (1.648.000 km2). Dân số (2006): 68.688.433 (tá»· lệ tăng trưởng: 1,1%); sinh suất: 17, 0/1000; tá» suất trẻ sÆ¡ sinh: 40,3/1000; tuổi thá»: 70,3; máºt Ä‘á»™ trên dáºm vuông: 109. Thủ đô và thà nh phố lá»›n nhất (2003): Tehran, 7.796.257 (ná»™i thị). Các thà nh phố lá»›n khác: Mashad, 2.061.100; Isfahan, 1.378.600; Tabriz, 1.213.400. ÄÆ¡n vị tiá»n tệ: Rial Ngôn ngữ: Ba TÆ° và các thổ ngữ Ba TÆ° 58%, Turkic và các thổ ngữ Turkic 26%, Kurdish 9%, Luri 2%, Balochi 1%, Ả Ráºp 1%, Turkish 1%, khác 2%. Dân tá»™c: Ba TÆ° 51%, Azerbaijani 24%, Gilaki and Mazandarani 8%, Kurd 7%, Ả Ráºp 3%, Lur 2%, Baloch 2%, Turkmen 2%, khác 1%. Tôn giáo: Hồi giáo 98% (Shi'a 89%, Sunni 9%); Zoroastrian, Do thái giáo, Kitô giáo và Baha'i 2%. Tá»· lệ biết chữ: 79% (2003) Toát lược kinh tế: GDP/PPP (2005): $55,.8 tỉ; theo đầu ngÆ°á»i $8,100 tá»· suất gia tăng tháºt: 4,8%. Lạm phát: 16%. Thất nghiệp: 11, 2% (2004). Äất trồng: 9%. Nông: lúa mì, gại, hạt khác, của cải Ä‘Æ°á»ng, trái cây, nhân, Ä‘áºu, sản phẩm sữa, len, trứng cá hồi. Lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng: 23, 68 triệu; chú thÃch: thiếu lao Ä‘á»™ng chuyên nghá»; nông 30%, công 25%, dịch vụ 45% (2001). Kỹ nghệ: dầu lá»a, chất hóa dầu, vải sợi, xi măng, và các váºt liệu xây dá»±ng khác, chế biến thá»±c phẩm (nhất là tinh chế Ä‘Æ°á»ngvà sản suất dầu), chế tạo kim loại, vÅ© khÃ. Tà i nguyên thiên nhiên: dầu lá»a, khà tá»± nhiên, than Ä‘1, chromium, dồng, sắt, chì, mangan, thiếc, lÆ°u hoà ng. Xuất: $55.42 tỉ f.o.b. (2005): dầu lá»a 80%, sản phẩm hóa chất và hóa dầu, trái cây và nhân, thảm. Nháºp: $42.5 tỉ f.o.b. (2005): nguyên liệu thủ công nghiệp và các hà ng hóa trung gian, hà ng hóa chÃnh, thá»±c phẩm thô, và thá»±c phầm tiêu thụ khác, dịch vụ kỹ thuáºt, tiếp liệu quân sá»±. Bạn hà ng lá»›n: Nháºt, Trung Hoa, Ã, Nam Phi, Nam Triá»u Tiên, Äà i loan, Thổ, Hòa Lan, Äức, Pháp, UAE, Nga (2004). Giao thông: Äiện thoại: dÆ°á»ng chÃnh Ä‘ang dùng: 14.571.100 (2003); di Ä‘á»™ng: 3.376.500 (2003). Trạm phát thanh: AM 72, FM 5, song ngắn 5 (1998). Trạm truyá»n hình: 28 (thêm 450 trạm tiếp chuyển công suất thấp) (1997). Chà o mạng toà n cấu 5.269 (2004). NgÆ°á»i sá» dụng: 4.3 million (2003). Chuyên chở; ÄÆ°á»ng rầy xe lá»a: 7.203 km (2004). Xa lá»™: thổng cá»™ng: 167.157 km; có lát: 94.109 km (gồm có 890 km Ä‘Æ°á»ng cao tốc); không lát: 73.048 km (1998). Thuủy lá»™: 850 km (trên sông Karun và hồ Urmia) (2004). Cảng: Assaluyeh, Bushehr. Sân bay: 305 (2004). Tranh Chấp Quốc Tế Iran phản đối lÆ°u lượng các nhánh sống có Ä‘áºp cho sông Helmand trong các thá»i kỳ có hạn. Việc Iraq thiếu biên giá»›i biển vá»›i Iran gây ra những tranh chấp tà i phán bên ngoà i cá»a song Shatt al Arab trong vịnh Ba TÆ°. Iran và UAE dấn thân Ä‘Ã m phán trá»±c tei61p và solicit Liên Äoà n Ả Ráºp ủng há»™ giải quyêêt các tranh chấp vá» việc Iran chi1êm các hải đảo Tunb và hải đảo Abu Musa; Iran đứng má»™t mình giữa các quốc gia dyên hải trong sá»± nhấn mạnh và o Biển Caspian thà nh năm khu bằng nhau. Lịch Sá» Miá»n gá»i là Iran đã bị ngÆ°á»i Medes và ngÆ°á»i Ba TÆ° xâm lược trong tháºp niên 1500 TCN, cho đến khi vua Ba TÆ° Cyrus Äại Äế láºt đổ ngÆ°á»i Medes và trở thà nh ngÆ°á»i cầm quyá»n Äế Quốc Achaemenid (Ba TÆ°). Äế quốc đó xuất xứ từ sông Indua đến sông Nile ở thá»i đỉnh Ä‘iểm của nó năm 525 TCN. Ba TÆ° sụp đổ và o tay Alexander trong năm 331–330 TCN và má»™t chuá»—i các nhà cầm quyá»n khác kế vị:: Nhà Seleucids (312–302 TCN), nhà Parthians (247 TCH.– 226 CN) nói tiếng Hy Lạp, nhà Sasanians (224–khoảng 640), và những ngÆ°á»i Hồi giáo Ả Ráºp (năm 641). Từ Thịnh Vượng Iran Äến Tranh Chấp Nga Anh (800-1925) Khoảng giữa tháºp niên 800, Ba TÆ° trở nên má»™t trung tâm văn hóa khoa há»c quốc tế. Và o thế ká»· 12, lãnh thổ nà y bị ngÆ°á»i Mông Cổ xâm lược. Triá»u đại Safavid (1501–1722), có tôn giáo phổ biến là Hồi giáo Shiite tiếp sau, và khi đó được triá»u đại Qajar (1794–1925).thay thế. Trong triá»u đại Qajar, ngÆ°á»i Nga và ngÆ°á»i Anh đánh nhau vì quyá»n kiểm soát khu vá»±c. Trong thế chiến thứ I, Iran đứng trung láºp nhÆ°ng không tránh khá»i trở nên má»™t chiến trÆ°á»ng cho quân Ä‘á»™i Nga và Anh. ChÃnh biến năm 1921Ä‘em Reza Kahn lên nắm qyá»n. Năm 1925, ông trở nên Hồi vÆ°Æ¡ng shah và đổi tên ông thà nh Reza Shah Pahlavi. Vì thế ông đã cống gắng nhiá»u để hiện đại hóa xứ sở, và hủy bá» tất cả các ngoại trị pháp quyá»n. PhÆ°Æ¡ng Tây Vá»›i Chế Äá»™ Palahvi Ngắn Ngủi (1938-1979) Iran thân phe Trục trong thế chiến thứ II. Äiá»u nà y dẫn đến việc Nga Anh xâm chiếm Iran năm 1941 và Hồi vÆ°Æ¡ng shah bị truất phế đế nhÆ°á»ng ngai cho con ông là Mohammed Reza Pahlavi. Các kế hoạch Tây PhÆ°Æ¡ng hóa của Pahlavi đã là m hà ng giáo sÄ© trở thà nh xa lạ, và chế Ä‘á»™ cai trị chuyên Ä‘oán khiến quần chúng biểu tình trong những năm 1970. Äể trả lá»i cho những cuá»™c biểu tình đó, quốc vÆ°Æ¡ng shah áp đặt tình trạng thiết quân luáºt tháng 9/1978. Quốc vÆ°Æ¡ng shah và gia đình ông chạy trốn khá»i Iran ngà y 16/1/1979. Giáo sÄ© lÆ°u vong Ayatollah Ruhollah Khomeini liá»n trở vá» nÆ°á»›c, thiết láºp lại chế Ä‘á»™ thần quyá»n Hồi giáo. Khomeini tiến hà nh các chÆ°Æ¡ng trình nhằm là m sống lại truyá»n thống Hồi giáo. Ông thúc buá»™c Ä‘Ã n bà phải Ä‘eo mạng, tấy chay việc rượu chè, âm nhạc Tây phÆ°Æ¡ng, và tắm chung; bịt kÃn các phÆ°Æ¡ng tiện truyá»n thông và triệt bá» các chÃnh đảng. Khủng Hoảng ChÃnh Trị Tại Iran (1979-1981) Các chiến binh cách mạng xông và o tòa Äại sứ Mỹ tại Tehran ngà y 4/11/1979, bắt giữ các nhân viên là m việc là m con tin, và tạo nên má»™t cuá»™c khủng hoảng quốc tế. Khomeini từ chối má»i lá»i kêu gá»i, ngay cà cuá»™c đầu phiếu đồng thuáºn của Há»™i Äồng Bảo An Liên Hiệp Quốc, đòi thả ngay các con tin. Hà nh vi thù nghịch của Iran đối vá»›i Washington trở nên quyết liệt khi chÃnh quyá»n hà nh pháp Carter áp dụng tẩy chay kinh tế và ra lệnh trục xuất chống lại sinh viên Iran tại Hoa Kỳ. Các quan hệ ngoại giao đổ vỡ, và cuối cùng, Hoa Kỳ tổ chức má»™t cuá»™c tấn công nhằm mục Ä‘Ãch cứu các con tin, nhÆ°ng thất bại, và o tháng 4/1980. Khi ká»· niệm đầu tiên việc chiếm giữ tòa đại sứ Hoa Kỳ tá»›i gần, Khomeini và những ngÆ°á»i theo ông nhấn mạnh đến các Ä‘iá»u kiện nguyên thủy của há»: Hoa Kỳ phải bảo đảm không được can thiệp và o ná»™i vụ Iran, Hoa kỳ bãi bá» việc đòi bồi thÆ°á»ng thiệt hại chống lại Iran, tháo khoán $8 tỉ trong các tÃch sản của Iran bị đóng băng, má»™t lá»i xin lá»—i, và gia đình cá»±u hoà ng đế phải trả lại các tÃch sản đã giữ. Các Ä‘iá»u kiện nà y được đáp ứng má»™t cách rá»™ng rãi ngà y 20/1/ 1981, chấm dứt 444 ngà y bị đầy Ä‘á»a bắt giữ. Chiến Tranh Iran-Iraq (1982-1988) Chiến tranh thỉnh thoảng xảy ra vá»›i Irak lấy lại xung lá»±c năm 1982, khi Iran tung ra má»™t cuá»™c tấn công và o tháng Ba và lấy lại nhiá»u vùng biên giá»›i bị Irak chiếm cuối năm 1980. cuá»™c chiến tranh đã lâu ngà y kéodà i đến năm 1988. Mặc dù Iraq bá»™c lá»™ ý muốn ngÆ°ng chiến, Iran phát biểu rõ rằng mình sẽ không chấm dứtchiến tranh cho đến khi Irak đồng ý trả những thiệt hại chiến tranh và trừng phạt các nhà lãnh đạo chÃnh quyá» Irak dÃnhdấp và o cuá»™c tranh chấp. Ngà y 20/7/1988, Khomeini, sau đồng ý những cuá»™c thÆ°Æ¡ng Ä‘Ã m ngÆ°ng chiến vá»›i Irak. Cuá»™c ngÆ°ng chiến có hiệu lá»±c ngà y 20/8/ 1988. Khomeini chết tháng 6/1989 và Ayatollah Ali Khamenei kế vị ông là m lãnh tụ tối cao. Cá»™ng Hòa Hồi Giáo Iran Ngà y Nay Và o khoảng dđấu năm 1991 cuá»™c cách mạng Hồi giáo xem chứng đã mất nhiá»u sức chiến đấu. Cố gắng là m sống lại má»™t ná»n kinh tế ứ Ä‘á»ng, Tổng thống Rafsanjani lấy nhiá»u biện pháp để không táºp trung hệ thống chỉ huy và đem và o các cá»› chế thị trÆ°á»ng tá»± do. Mohammed Khatami, má»™t giáo sÄ© ôn hòa không mấy tiếng tăm, má»™t nhà báo trÆ°á»›c kia và má»™t ngÆ°á»i giữ thÆ° viện quốc gia, già nh được thắng lợi trong cuá»™c bầu cá» tổng thống vá»›i 70% số phiếu ngà y 23/5/ 1997, má»™t thắng lợi sững sỠđối vá»›i giá»›i Æ°u tuyển cầm quyá»n bảo thủ. Khatami ủng há»™ các tá»± do chÃnh trị và xã há»™i lá»›n hÆ¡n, nhÆ°ng các bÆ°á»›c Ä‘i của ông tiến tá»›i tá»± do hóa quyá»n các giáo sÄ© chặt chẽ thống trị quốc gia, đặt ông và o thế bất hòa vá»›i lãnh tụ tối cao, Ayatollah Khamenei. Báo hiệu má»™t thay đổi chấn Ä‘á»™ng trong môi trÆ°á»ng chÃnh trị Iran, các ứng viên cải cách già nh được thắng lợi Ä‘a số áp đảo chá»— ngồi, trong cuá»™c bầu cá» nghị viện tháng 2/2000. Do đó, há» già nh được quyá»n kiểm soát từ những ngÆ°á»i kiên định láºp trÆ°á»ng. Những ngÆ°á»i nà y đã thống trị quốc há»™i từ cuá»™c cách mạng Hồi giáo năm 1979. Việc thay đổi có tÃnh cải cách của nghị viện đã ủng há»™ mạnh mẽ các cố gắng của Khatami xây dá»±ng má»™t quốc gia “đa nguyên kéo dà i và dân chủ Hồi giáoâ€. Khatami Ä‘i bá»™ trên sợi dây kéo căng dá»… bị kÃch Ä‘á»™ng, giữa nhóm sinh viên và những ngÆ°á»i tá»± do khác, ép buá»™c ông phải Ä‘em đến những tá»± do táo bạo hÆ¡n. NhÆ°ng giá»›i Æ°u tuyển trong hà ng giáo sÄ© Iran (kể cả Khamenei) vẫn bảo thủ và hiểu chiến. Những ngÆ°á»i nà y tá» ra ngà y cà ng thiếu kiên nhẫn vá»›i việc tổng thống ban hà nh các biện pháp tá»± do hóa. Trong cuá»™c bầu cá» tháng 6/2001, Khathami già nh thắng lợi trong cuá»™c bầu cá» tông thống vá»›i 77% số phiếu gây kinh ngạc. Tháng 1/2002, tổng thống Hoa Kỳ Bush loan báo Iran là thà nh phần thuá»™c vỠ“trục ma quỉâ€, kêu gá»i nÆ°á»›c nà y là má»™t trong những quốc gia bảo trợ tÃch cá»±c nhất cho chủ nghÄ©a khủng bố quốc tế. Khoảng năm 2003, Iran khiến phần lá»›n thế giá»›i bùng lên nghi ngá» rằng nÆ°á»›c nà y có tham vá»ng hạt nhân bất hợp pháp. Tháng 6/2003, CÆ¡ Quan Nguyên Tá» Năng Quốc Tế (IAEA) chỉ trÃch Iran che giấu nhiá»u tiện nghi hạt nhân, và kêu gá»i nÆ°á»›c nà y cho phép thanh tra các địa Ä‘iểm hạt nhân của nÆ°á»›c kỹ lưỡng hÆ¡n. DÆ°á»›c áp lá»±c quốc tế mạnh mẽ, và o tháng MÆ°á»i Hai, Iran miá»…n cưỡng đồng ý ngÆ°ng chÆ°Æ¡ng trình là m già u uranium và cho phép IAEA thá»±c hiện thanh sát trá»n vẹn. Và o ngà y 26 tháng MÆ°á»i Hai, cuá»™c Ä‘á»™ng đất có sức hủy diệt nhất năm 2003 đã tà n phá thà nh phố lịch sá» Bam, Æ°á»›c lượng giết chết má»™t số ngÆ°á»i là 28.000 đến 30.000 trong 80.000 dân cÆ°. Trong tháng 2/2004, các ngÆ°á»i bảo thủ già nh chiến thắng long trá»i lở đất trong đợt bầu cá» nghị viện, má»™t trở ngại cho phong trà o các cách của Iran. Há»™i Äồng Vệ Binh có láºp trÆ°á»ng cứng rắn đã đánh giá hÆ¡n 2.500 ứng viên cải cách không đủ tÆ° cách, kể cả hÆ¡n 80 ngÆ°á»i từng là thà nh viên của nghị viện 290 chá»— ngồi. CÆ¡ quan IAEA lại kiểm tra nÆ°á»›c nà y tháng 6/2004, vì không chịu hợp tác đầy đủ vá»›i các cuá»™c thanh sát hạt nhân. Cả các Ä‘e dá»a của Hoa Kỳ cÅ©ng nhÆ° các dá»— dà nh của châu Âu, cÅ©ng không là m cách nà o ngÆ°ng chỉ các thách thức đáng báo Ä‘á»™ng của Iran. Tháng 6/2005, viên thị trưởng Iran trÆ°á»›c kia là Mahmoud Ahmadinejad, má»™t ngÆ°á»i tÃn đồ nhiệt thà nh và bảo thủ có láºp trÆ°á»ng kiên định của Ayatollah Ali Khamenei, già nh thắng lợi trong cuá»™c bầu cá» vá»›i 62% số phiếu. Ahmadinejad thì rất bình dân trong giá»›i dân nghèo nông thôn, đáp ứng cho lá»i cam kết của ông là đánh nạn tham ô trong giá»›i Æ°u tuyển của đất nÆ°á»›c. Tháng 8/2005, ông bác bá» kế hoạch giải trang của EU được Hoa Kỳ háºu thuẫn và đã Ä‘Ã m luáºn trong hai năm. Ahmadinejad đã Æ°Æ¡ng ngạnh chống phÆ°Æ¡ng Tây, và cay Ä‘á»™c chống Do Thái, và loan báo Do Thái là má»™t địa Ä‘iểm “bất hạnhâ€, nên “xóa sạch khá»i bản đồ†Tháng 1/2006, Iran gỡ bá» các con niêm của Liên Hiệp Quốc trên thiết bị là m già u uranium, và bắt đầu nghiên cứu hạt nhân lại. Pháp, Anh và Äức kêu gá»i đình hoãn Ä‘Ã m phán hạt nhân vá»›i Iran, nhÆ°ng Hoa Kỳ vẫn tiếp tục, và đe doa Ä‘Æ°a Iran ra Há»™i Äồng Bảo An Liên Hiệp Quốc, má»™t bÆ°á»›c Ä‘i xa hÆ¡n nữa. Nga và Trung Hoa, cả hai nÆ°á»›c nà y Ä‘á»u có nhiá»u liên lạc kinh tế chặt chẽ vá»›i Iran, đã từ chối háºu thuẫn cácbiện pháp chế tà i. Trong tháng 4, Iran thông báo nÆ°á»›c nà y thà nh công trong việc là m già u uranium. Tháng Bẩy, cuối cùng Há»™i Äồng Bảo An thông qua má»™t quyết nghị, yêu cầu Iran phải ngÆ°ng các hoạt Ä‘á»™ng hạt nhân và o cuối tháng Tám, hay phải đối diện vá»›i các biện pháp chế tà i có thể có. Trong các cuá»™c bầu cá» các há»™i đồng địa phÆ°Æ¡ng tại Iran, tháng 12/2006, các ngÆ°á»i bảo thủ ôn hòa và má»™t số ứng viên cái cách già nh được Ä‘a số chá»— ngồi. Các kết quả được xem là dấu chỉ cho thấy công chúng bất mãn vá»›i tổng thống Ahmadinejad và các láºp trÆ°á»ng kiên định của ông. Tháng 5/2007, CÆ¡ quan IAEA báo cáo rằng Iran Ä‘ang dùng khoảng 1.300 máy ly tâm và sản xuất nhiên liệu cho các máy phản xạ hạt nhân, bằng chứng cho thấy nÆ°á»›c nà y đã xem thÆ°á»ng má»™t hạn kỳ khác để ngừng là m già u uranium. Tuy nhiên, nhiên liệu có thể được là m già u hÆ¡n nữa, để có thể xếp hạng vÅ© khÃ. Lịch sá» Iran hiện đại cÅ©ng vô cùng phức tạp trong má»™t thế giá»›i ảnh hưởng của Hồi giáo bảo thủ, hiếu chiến và xu hÆ°Æ¡ng cải cách kiểu phÆ°Æ¡ng Tây. II. Giáo Há»™i Công Giáo Khiêm Tốn, NhÆ°ng Phức Tạp Trong Cá»™ng Hòa Hồi Giáo Iran Giáo Há»™i Công giáo Rôma là thà nh phá»n thuá»™c vá» Giáo há»™i Công giáo Rôma toà n cầu, dÆ°á»›i quyá»n lãnh đạo của Äức Giáo Hoà ng và giáo triá»u ở Roma. Có đúng 13.603 ngÆ°á»i Công giáo tại Iran, so vá»›i tổng số gần 70 triệu dân. Há» theo lá»… nghi Chaldea, Armenia và Latinh. NhÆ° thế, tuy cá»™ng đồng Công giáo Iran nhá» bé nhung lai phân chia thánh nhiá»u nhóm do chÃnh lịh sá» phức tạp của nÆ°á»›c “Nghìn Lẻ Má»™t Äêm†huyến thoại trong lịch sá» cổ đại Ba TÆ°. A. NgÆ°á»i ta thấy có ba phân nhóm nữa trong loại nà y, nhÆ° thấy dÆ°á»›i đây. 1.Giáo há»™i Công giáo Chaldea 2.Các nhà truyá»n giáo Kitô ở Ba TÆ° 3.Các Kitô hữu ở Iran
B.Giáo há»™i Công giáo Chaldea (*-1) lại phân biệt thêm các sắc thái khác nữa: 1.Giáo Há»™i Công Giáo Chaldea 2.Amadia va Akra 3.NgÆ°á»i Assyrian Chaldea 4.Giáo Hạt Công Giáo Chaldea Thánh Thoma tông đồ 5.Giáo Pháºn Sanandaj 6.Danh Sách Giáo Phụ Công giáo Babylon Chaldea 7.Giáo Hạt Công giáo Rôma Mosul.
Chỉ má»™t nhóm rất nhỠấy lại có nhiá»u mà u sắc lá»… nghi tháºt khác nhau, bắt nguồn từ lịch sá» vÆ°Æ¡ng quốc Ba TÆ° thủơ xÆ°a. Tà i Liệu http://en.wikipedia.org/wiki/Category:Chaldean_Catholic_Church http://en.wikipedia.org/wiki/Roman_Catholicism_in_Iran http://en.wikipedia.org/wiki/Category:Christianity_in_Iran http://www.infoplease.com/atlas/country/iran.html http://www.infoplease.com/ipa/A0107640.html
TÆ°á»ng Huy
(Nguồn: VietCatholicNews) |