Viếng thăm các nghĩa trang Kitô để tìm vỠđức tin của Giáo Hội trong các thế kỷ đầu tiên
29.01.2013
|
Hang toại đạo Thánh Tecla, Roma |
Phá»ng vấn Äức ông Giovanni Carrù, ThÆ° ký Uá»· ban Khảo cổ Toà Thánh, vỠý nghÄ©a của các nghÄ©a trang Kitô. Bà i phá»ng vấn do phóng viên Gianni Cardinale của nháºt báo TÆ°Æ¡ng Lai thá»±c hiện, số ra ngà y 03-01-2013.
Mỗi khi đi hà nh hương Roma, ngoà i 5 vương
cung thánh Ä‘Æ°á»ng chÃnh là Äá»n thá» Thánh Phêrô, Äá»n thá» Thánh Phaolô
ngoại thà nh, Äá»n thá» Thánh Gioan Laterano, Äá»n thá» Äức Bà Cả và Äá»n thá»
Thánh Giá Giêrusalem, tÃn hữu cÅ©ng viếng thăm các nghÄ©a trang Kitô cổ,
thÆ°á»ng là NghÄ©a trang Thánh Callisto là nghÄ©a trang lá»›n nhất. NÆ¡i đây
tÃn hữu và du khách hà nh hÆ°Æ¡ng sống lại lịch sá» các thế ká»· đầu của Kitô
giáo tại Roma, của các thế kỷ bách hại tà n khốc đã khiến cho hà ng chục
ngà n Kitô hữu phải đổ máu đà o là m chứng cho đức tin, trong đó có cả các
Giáo hoà ng, kể cả Äức Giáo hoà ng Callisto, ban đầu là phó tế có nhiệm vụ
trông coi các nghĩa trang Kitô, nhưng sau được bầu là m Chủ chăn Giáo
há»™i Roma. Trong
Năm Äức Tin nà y, lá»™ trình hà nh hÆ°Æ¡ng trên đây lại cà ng được khuyến
khÃch hÆ¡n nữa. Vì khi viếng thăm các nghÄ©a trang Kitô là tÃn hữu trở vá»
vá»›i đức tin của thá»i gian đầu tiên trong lịch sá» Giáo há»™i Roma. Từ
"Catacombe" phát xuất từ tiếng Hylạp "kata cumbas" có nghĩa là "gần
hố". Ban đầu ngÆ°á»i ta Ä‘Ã o các huyệt má»™ bên cạnh cái hố, rồi khi diện
tÃch bên trên thu hẹp hay hết chá»—, ngÆ°á»i ta Ä‘Ã o sâu xuống dÆ°á»›i lòng đất
là m thà nh tầng thứ hai, và cứ thế xuống sâu hơn, khiến nghĩa trang gồm
nhiá»u tầng khác nhau, tạo thà nh các Ä‘Æ°á»ng hầm, có các há»™c má»™ ở hai bên
lối đi hay các phòng mộ lớn hơn của các gia đình, được trang hoà ng bằng
các bức bÃch hoạ mà u trên tÆ°á»ng hay vòm phòng má»™, vá»›i các biểu tượng
khác nhau. Chẳng
hạn hình con cá tiếng Hylạp là ICHTHUS là thơ chữ đầu, vì khi ghép các
chữ đầu tiên lại chúng ta có công thức tuyên xÆ°ng đức tin nÆ¡i "Äức Giêsu
Kitô, Con Thiên Chúa, Äấng Cứu Thế - Iesùs Christos Theòu Uiòs Soterâ€.
Rồi hai chữ Hylạp X (Khi) và P (Ro) chồng lên nhau là hai mẫu tự đầu
tiên của chữ Christos là Chúa Kitô. Thế rồi còn có hình ngÆ°á»i mục tá» vai
vác con chiên biểu tượng cho Chúa Kitô là Mục TỠNhân Là nh mang linh
hồn tÃn hữu được NgÆ°á»i cứu rá»—i trên vai. Nó thÆ°á»ng được khắc trên các
bia má»™ hay vẽ trên tÆ°á»ng má»™ hoặc chạm trổ trên các quan tà i bằng đá cẩm
thạch. Hình
ngÆ°á»i giang hai tay cầu nguyện diá»…n tả linh hồn tÃn hữu đã nghỉ yên
trong Chúa. Ngoà i ra còn có hình cái má» neo vừa là hình thánh giá vừa lÃ
má» neo diá»…n tả con thuyá»n Ä‘á»i sống tÃn hữu đã tá»›i bến vÄ©nh cá»u bình an.
Chim bồ câu ngáºm cà nh ô liu biểu tượng cho linh hồn ngÆ°á»i chết Ä‘ang an
nghỉ trong sá»± an bình của Thiên Chúa. Nó nhÆ° con chim bồ câu ngáºm cà nh ô
liu bay vá» thuyá»n báo cho ông Nôe biết Lụt Hồng Thuá»· gây chết chóc đã
chấm dứt, giỠđây thiên nhiên lại hồi sinh. Hai
chữ Alpha và Omega là hai mẫu tự đầu tiên và cuối cùng trong mẫu tự
Hylạp ám chỉ Chúa Giêsu Kitô là khởi đầu và táºn cùng của má»i sá»±. Con
chim phượng hoà ng là con chim trong huyá»n thoại Ảráºp, theo niá»m tin của
ngÆ°á»i xÆ°a, sau và i thế ká»· hồi sinh từ tro của nó, biểu tượng cho sá»± sống
lại. Trong
các phòng má»™ còn có các bÃch hoạ mà u diá»…n tả các cảnh Cá»±u Æ°á»›c và Tân
ước như bữa Tiệc Ly, cá voi nhả Ngôn sứ Giona trên bãi biển biểu tượng
cho Chúa Giêsu sống lại sau 3 ngà y nằm trong huyệt mộ... Sau
đây là bà i phá»ng vấn Äức ông
Giovanni Carrù, Thư ký Uỷ ban Khảo cổ Toà Thánh, vỠý nghĩa của các
nghÄ©a trang Kitô. Bà i phá»ng vấn do phóng viên Gianni Cardinale của nháºt
báo TÆ°Æ¡ng Lai thá»±c hiện, số ra ngà y mổng 3-1-2013. Uá»· ban Giáo hoà ng Khảo cổ Thánh được Äức Giáo hoà ng Pio IX thà nh láºp năm 1852, rồi được Äức Pio XI ná»›i rá»™ng quyá»n hà nh năm 1921. Theo
tinh thần Thoả hiệp giữa chÃnh quyá»n Italia và Toà Thánh, Uá»· ban có
quyá»n hoạt Ä‘á»™ng trong lãnh vá»±c nghiên cứu trên tất cả má»i nghÄ©a trang
Kitô cổ hiện có trên toà n nÆ°á»›c Italia. Qua đó, Uá»· ban có quyá»n thiết
định các Ä‘iá»u lệ viếng thăm đối vá»›i công chúng, và các Ä‘iá»u lệ nghiên
cứu đối vá»›i các há»c giả tại các nghÄ©a trang Kitô cổ. Không ai có thể
thay đổi gì nếu không có phép của Uỷ ban. Từ năm 2007, Uỷ ban Giáo hoà ng
vá» Khảo cổ Thánh trá»±c thuá»™c quyá»n của Äức Hồng y Gianfranco Ravasi, Chủ
tịch Há»™i đồng Toà Thánh vá» Văn hoá. Từ năm 2009, Äức ông Giovanni
Carrù, năm nay 68 tuổi, được chỉ định là m thÆ° ký Uá»· ban nà y. Há»i: ThÆ°a Äức ông Carrù, tai sao trong Năm Äức Tin việc viếng thăm các hang toại đạo lại ý nghÄ©a và quan trá»ng? Äáp:
Trong Năm Äức Tin nà y đến viếng thăm các hang toại đạo cổ là điá»u quan
trá»ng, cả khi chúng không còn chứa hà i cốt các Thánh TỠđạo nữa. Lần
theo lá»™ trình các Ä‘Æ°á»ng hầm của nghÄ©a trang Ä‘Ã o dÆ°á»›i lòng đất, dừng lại
trÆ°á»›c các má»™ cổ kÃnh và thánh thiện, nÆ¡i đã chôn xác các vị tỠđạo, có
nghĩa là trở lại với đức tin của giỠthứ nhất. Có nghĩa là trở lại với
đức tin mà các anh chị em Kitô của các cộng đoà n tiên khởi đã chiến đấu
giữ gìn má»™t cách kiên trung và vững mạnh cho đến chết. Äức tin Kitô đó
vẫn tiệp tục được Thừa tác Phêrô bảo đảm qua 2.000 năm lịch sỠvà tiếp
tục khiến cho Cây Cứu Äá»™ sinh hoa trái. Há»i: ThÆ°a Äức Ông, các hang toại đạo là gì và nguồn gốc của chúng ra sao? Äáp:
Các hang toại đạo diễn tả một kiểu an táng cách mạng, mà các cộng đoà n
Kitô tiên khởi đã đỠxướng. Cho tới đầu thế kỷ 2, các Kitô hữu vẫn chôn
các tÃn hữu qua Ä‘á»i trong các nghÄ©a trang chung vá»›i ngÆ°á»i ngoại giáo.
Chẳng hạn nhÆ° trong nghÄ©a trang trên đồi Vatican bên Ä‘Æ°á»›i hầm Äá»n thá»
Thánh Phêrô, hay nghÄ©a trang gần Äá»n thá» Thánh Phaolô ngoại thà nh trên
Ä‘Æ°á»ng Ostiense. NhÆ°ng trong các tháºp niên cuối cùng của thế ká»· 2, các
cá»™ng Ä‘oà n Kitô đã mạnh dạn thà nh láºp các nghÄ©a trang riêng của các Kitô
hữu. Quyết định nà y thay đổi ý niệm cá nhân vỠcác nơi chôn cất, và củng
cố ý thức cộng đoà n của các Kitô hữu trong các thế kỷ đầu tiên. Tinh
thần má»›i nà y thúc đẩy các Kitô hữu thà nh láºp các nghÄ©a trang riêng. Há»i: Sá»± kiện nà y chỉ xảy ra tại Roma thôi hay sao, thÆ°a Äức Ông? Äáp:
Trong má»™t thá»i gian ngắn thuá»™c thế ká»· 2 và và o đầu thế ká»· 3, trong khi
các Kitô hữu Roma thà nh láºp các nghÄ©a trang riêng, đôi khi do hà ng giáo
phẩm cấp cao nhất của Giáo Há»™i Ä‘iá»u hà nh, nhÆ° trÆ°á»ng hợp nghÄ©a trang
thánh Callisto, là nghÄ©a trang, do Äức Giáo hoà ng Zeferino cai quản Giáo
Há»™i giữa các năm 199-217, cho thà nh láºp và giao cho Phó tế Callisto
trông coi. Sau nà y Phó tế Callisto được bầu là m Giáo hoà ng, kế nhiệm Äức
Giáo hoà ng Zeferino cai quản Giáo Hội giữa các năm 217-222, tức cho tới
khi Äức Callisto chịu tỠđạo và chôn cất trong nghÄ©a trang nà y. Trong
thá»i gian nà y ý niệm vá» các nghÄ©a trang Kitô cÅ©ng bắt đầu phổ biến đến
Äông phÆ°Æ¡ng, và được coi nhÆ° là các "phòng ngủ chung" của các tÃn hữu.
Và nhÆ° thế, trong toà n thế giá»›i Kitô cổ phát triển ý muốn thà nh láºp các
nghÄ©a trang chung để chôn cất các anh chị em Kitô và cung cấp cho há»
phần mộ xứng đáng. Theo chứng tá của Giáo phụ Tertulliano, thì các Kitô
hữu thà nh láºp "má»™t qÅ©y chung", để bảo đảm việc chôn cất cho các tÃn hữu
nghèo, các ngÆ°á»i góa bụa và các trẻ em mồ côi. Há»i: NhÆ° thế hiện có bao nhiêu nghÄ©a trang Kitô cổ tất cả, thÆ°a Äức Ông? Äáp:
Chỉ tại Roma không thôi đã có hơn 50 nghĩa trang Kitô và khoảng 50
nghĩa trang Kitô khác trong vùng Lazio, trung Italia. Trong khi các dấu
tÃch các nghÄ©a trang Kitô cổ cÅ©ng được tìm thấy trên đảo Sicilia nam
Italia, trong vùng Campania, trên đảo Sardaigna, trong vùng Umbria,
Toscana, Puglia, Abruzzo, Basilicata, trong quần đảo Toscana cũng như
tại Malta và trong vùng Bắc Phi châu. Há»i: Thế còn phần đóng góp của các nghÄ©a trang Kitô cho nghệ thuáºt Kitô thì ra sao, thÆ°a Äức Ông? Äáp:
Các đóng góp cho nghệ thuáºt Kitô của các nghÄ©a trang rất là lá»›n. Chỉ
cần nghÄ© tá»›i việc khởi đầu của nghệ thuáºt Kitô ở Roma trùng hợp vá»›i việc
nảy sinh ra các nghĩa trang Kitô giữa thế kỷ 2 và 3, khi Phó tế
Callisto được giao cho nhiệm vụ trông coi và điá»u hà nh các nghÄ©a trang
nằm trên Ä‘Æ°á»ng Appia. Hiển nhiên là nghệ thuáºt các nghÄ©a trang thuá»™c các
thế kỷ đầu tiên diễn tả ơn cứu rỗi sau cùng, với việc diễn tả các cảnh
được linh hứng trá»±c tiếp từ các giai thoại nổi báºt của Thánh Kinh. Thế
rồi trong các nghĩa trang có cả một loạt các tác phẩm biểu tượng, trong
nghĩa ngay từ thế kỷ 3 đã có các bức tượng hay hình khắc riêng rẽ với
má»™t ý nghÄ©a sâu Ä‘áºm, chẳng hạn nhÆ° tượng NgÆ°á»i Mục Tá» Nhân Là nh. Tuy nó
đến từ truyá»n thống ngoại giáo nhÆ°ng mang đầy ý nghÄ©a Kitô há»c, khi nó
biểu tượng cho nhân váºt của các Thánh vịnh, hay của dụ ngôn ngÆ°á»i mục tá»
nhân là nh Ä‘i tìm con chiên lạc trong Phúc Âm. Há»i:
ThÆ°a Äức Ông, tại sao cho tá»›i ngà y nay nữa ngÆ°á»i ta vẫn tiếp tục giải
thÃch rằng các hang toại đạo hay các nghÄ©a trang Kitô cổ là nÆ¡i các Kitô
hữu trú ẩn trong thá»i bắt đạo? Äáp:
Vẫn còn có "nhiá»u kiểu nói thuá»™c lòng" liên quan tá»›i các nghÄ©a trang
Kitô cổ và miêu tả chúng như là nơi có các cảnh chết chóc sầu thảm, hay
là sân khấu của các hà nh động bách hại đẫm máu, và là nơi các Kitô hữu
lẩn trốn trong các cuộc bách hại. Chúng là các tư tưởng được dưỡng nuôi
bởi các tiểu thuyết thuộc thế kỷ 19 và kỹ nghệ phim ảnh khổng lồ của thế
kỷ 20. Nhưng quan niệm vỠcác nghĩa trang Kitô như thế không đúng với
tinh thần đã linh hoạt các Kitô hữu tiên khởi, khi hỠquyết định xây các
nghÄ©a trang riêng để chôn cất các tÃn hữu qua Ä‘á»i, nhÆ° trong má»™t "nhÃ
ngủ chung", và từ đó phát xuất ra từ "koimeteria", rồi trong các thứ
tiếng Tây Âu dịch là nghĩa trang. Nghĩa trang là nhà ngủ chung, nơi các
ngÆ°á»i chết nằm ngủ, an nghỉ, trong khi chỠđợi ngà y được sống lại và o
thá»i sau hết. Các nghÄ©a trang cá»™ng Ä‘oà n nà y được nhà cầm quyá»n Roma thá»i
xÆ°a biết rõ chúng ở đâu, và nhÆ° thế trong má»™t nghÄ©a nà o đó há» chấp nháºn
nhiệm vụ tống táng của các nÆ¡i nà y. Há»i: Tại sao các nghÄ©a trang Kitô lại trở thà nh các nÆ¡i hà nh hÆ°Æ¡ng, thÆ°a Äức Ông Carrù? Äáp:
Và o đầu thế kỷ 5, các nghĩa trang Kitô kết thúc nhiệm vụ là nơi chôn
cất các tÃn hữu, và chỉ duy trì vai trò là nÆ¡i sùng kÃnh các vị tỠđạo.
Vai trò nà y đã là ná»n tảng Ä‘Æ°á»ng hÆ°á»›ng mục vụ của Äức Giáo hoà ng Damaso
cai quản Giáo Há»™i giữa các năm 366-384. Äức Damaso đã tìm kiếm, má»™t cách
có hệ thống và vá»›i rất nhiá»u tình yêu mến, má»™ của các vị tỠđạo, xây
đà i kỷ niệm và đặt để thà nh "lộ trình đến với các thánh". Và như thế
ngay từ thá»i ấy các tÃn hữu hà nh hÆ°Æ¡ng thà nh thánh Roma theo các con lá»™
lớn đã ghé thăm các nghĩa trang và cầu nguyện trước mộ các vị tỠđạo.
Ngà y nay trong Năm Äức tin nà y tháºt là thÃch hợp tiếp tục lá»™ trình hà nh
hÆ°Æ¡ng ấy. Há»i:
NhÆ°ng thÆ°a Äức Ông, việc thăm viếng các nghÄ©a trang Kitô cổ cÅ©ng là má»™t
kinh nghiệm hay đối vá»›i các ngÆ°á»i không tin, có đúng thế không? Äáp:
Chắc chắn rồi. Äối vá»›i các khách thăm viếng "xa rá»i" vá»›i đức tin, việc
viếng thăm các nơi có giá trị lịch sỠvà khảo cổ rất hay nà y, là dịp để
Ä‘Æ°a ra các câu há»i ná»n tảng vá» cuá»™c sống, và có lẽ là dịp khám phá ra
các giá trị của sự tự do, của sự bình đẳng, của tình huynh đệ, là các
giá trị được ghi khắc trong chÃnh gốc rá»… của Kitô giáo, là dịp khám phá
ra rằng Kitô giáo Ä‘em lại sá»± giải phóng và tiến bá»™ cho con ngÆ°á»i.
(Avvenire 3-1-2013)
Linh Tiến Khải
(Nguồn: R.Vatican) |