Giá»›i thiệu Giáo pháºn Kota Kinabalu ở Malaysia
12.07.2007
Giáo pháºn Kota Kinabalu trải rá»™ng trên “vùng đất lá»™ng gió†Bắc hải đảo Borneo, bang Sabah, Liên Bang Mã Lai Ã. Khi trở nên má»™t giáo pháºn năm 1976, thì giáo pháºn nà y bao gồm toà n thể bang Sabah, nhÆ°ng sau khi giáo pháºn Keningau (phân khu ná»™i địa) được thà nh láºp năm1993, thì nay giáo pháºn còn lại các phân khu Bá» Biển PhÃa Tây, Kudat phÃa Bắc, Sandakan và Tawau ở bá» biển phÃa Äông. Các miá»n nà y còn được chia thà nh cac đô thị tá»± trị, các hạt, và các tiểu hạt. Lúc đó có hai đô thị tá»± trị, 21 hạt và 10 tiểu hạt .
Äịa Lý Sabah, là bang lá»›n nhất thứ hai tại Mã Lai à trải rá»™ng trên 72.500 cây số vuông vá»›i Ä‘Æ°á»ng bá» biển dà i 14, 400 cây số, phÃa Tây tiếp giáp Biển Trung Hoa, vá»›i Biển Sulu ở Äông Bắc và biển Celebes ở phÃa Äông. Bang nà y là má»™t trong hai bang miá»n Äông Mã Lai, bang kia là Sarawak. Hai bang giáp ranh vá»›i Nam DÆ°Æ¡ng trong khi Sarawak chung biên giá»›i vá»›i Brunei.
Ngôn Ngữ Bahasa Melayu (tiếng Mã Lai) là ngôn ngữ chÃnh thức và là chuyển ngữ trung gian trong các trÆ°á»ng há»c. Tuy nhiên các ngôn ngữ khác nhÆ° tiếng Anh và tiếng Trung Hoa cÅ©ng được xá» dụng rá»™ng rãi trong thÆ°Æ¡ng mại.
Tôn Giáo Hồi giáo là tôn giáo chÃnh thức của Liên Bang Mã Lai Ã, nhÆ°ng Hiến Pháp quốc gia bảo đảm quyá»n tá»± do tôn giáo. NgÆ°á»i ta thấy các tôn giáo khác là Kitôgiáo, Pháºt giáo, Äạo giáo, Ấn giáo và Hồn Linh giáo. Äịa Hình Sabah có nhiá»u núi, nhất là dá»c theo Bá»› Biển Tây, vá»›i các châu thổ nhấp nhô ở phần phÃa Äông. Má»™t dãy núi chạy từ phÃa Bắc đến Tây Nam, có đỉnh cao nhất là ngá»n Kinabalu vá»›i 4.095 mét.
Khà Háºu Sabah có má»™t khà háºu chà tuyến Ä‘á»›i vá»›i các biến thiên theo gió mùa từng thá»i kỳ gió mùa. Gió mùa Äông Bắc kéo dà i từ tháng MÆ°á»i Má»™t đến tháng TÆ°, trong khi gió mùa Tây Nam kéo dà i từ tháng Năm đến tháng MÆ°á»i. Khà háºu trung bình hằng năm thay đổi từ 24 đến 32 Ä‘á»™ Celsius. Trung bình mÆ°a là khoảng 2.500 mm hằng năm. Äá»™ ẩm trung bình là khoảng 74.2%
Lịch Sá» Rất sá»›m từ thế ká»· thứ chÃn trÆ°á»›c Công Nguyên, miá»n Bắc Borneo (bây giá» là Sabah) khi còn dÆ°á»›i quyá»n nhiá»u tù trưởng khác nhau, đã giao thÆ°Æ¡ng vá»›i Trung Hoa và sau nà y vá»›i ngÆ°á»i Tây Ban Nha và Bồ Äà o Nha. Và o thế ká»· 15, miá»n Bắc Borneo là chÆ° hầu của Hồi vÆ°Æ¡ng (Sultan) Brunei. Năm 1704, Hồi vÆ°Æ¡ng nhượng đất miá»n Äông Vịnh Murudu cho Hồi VÆ°Æ¡ng Sulu. Và o đầu tháºp niên 1880, Moses, má»™t nhà buôn Mỹ, già nh thuê mua vùng Bắc Bornéo vá»›i Brunei. Việc thuê mua cuối cùng chuyển sang Alfred Dent, má»™t ngÆ°á»i Anh. Năm 1881, ông nà y ký má»™t hòa Æ°á»›c vá»›i Brunei và Sulu đổi thuê mua sang quyá»n nhượng đất.
NhÆ° váºy thuá»™c địa Bắc Borneo bắt đầu xuất hiện. Thuá»™c địa nà y, do Công Ty Ân Chiếu Bắc Borneo Thuá»™c Anh, quản trị cho đến khi Nháºt Bản chiếm đóng. Năm 1945, sau Thế chiến II, Bắc Borneo trở thà nh má»™t thuá»™c địa Hoảng Gia Anh. Ngà y 31/8/1963, lãnh thổ nà y già nh Ä‘Æ°Æ¡c quyá»n Ä‘á»™c láºp từ ngÆ°á»i Anh, và ngÆ°á»i ta biết lãnh thổ ấy trở nên Sabah, khi nháºp và o Mã Lai à ngà y 16/9/1963.
Thà nh phố Kota Kinabalu là thủ đô của Sabah, nằm trong vị trà giÅ©a vùng núi tốt tÆ°Æ¡i chà tuyến Ä‘á»›i và quay ra vùng nuá»›c mà u ngá»c lục bảo.
TrÆ°á»›c tiên có tên là Jesselton, trÆ°á»›c khi nó đổi thà nh Kotabalu năm 1966, thì thủ phủ bang nà y còn được dân chúng địa phÆ°Æ¡ng gá»i tên thân thÆ°Æ¡ng là “KKâ€. Từ rất sá»›m, và o tháºp niên 1940, Jesselton loáng thoáng có các nhà gá»— và nhà tranh, được xây dá»±ng trên các cá»™t, trên vùng vịnh nông cạn yên tÄ©nh.Và o thá»i gian nà y, lãnh thồ nà y không phải là thủ phủ miá»n Sabah. Chỉ sau Thế Chiến II, vùng đất nà y má»›i thay thế Sankadan, trở nên thủ phủ bang.
Gần nhÆ° bị bom của Äồng Minh san bằng, vùng nà y được xây dá»±ng lại thà nh má»™t thà nh phố khá hiện đại nhÆ° hiện nay. Trở nên thủ phủ bang khoảng năm 1949, thà nh phố Kota Kinabalu có lần được ngÆ°á»i ta biết đến dÆ°á»›i tên là “Api-Api, có nghÄ©a là Lá»Ã -Lá»a, nhÆ° nhiá»u lần các hải tặc thÆ°á»ng hay đốt Ä‘uốc. Ngà y nay, đó là má»™t thà nh phố ồn à o vá»›i dân số khoảng 355.435 ngÆ°á»i và là trung tâm doanh vụ và hà nh chÃnh chÃnh yếu.
Äấy cÅ©ng là cá»a ngõ tá»›i Sabah, và được nối liá»n bằng Ä‘Æ°á»ng bay trá»±c tiếp đến thủ đô quốc gia Kuala Lumpur, và vá»›i nhiá»u thà nh phố quan trá»ng tại à Chânu, gồm Singapore, Manila, Cebu, Bandar Seri, Begawan, Tokyo, Seoul, Äà i Bắc, Cao Hùng, Hồng Kông, Tarakan, Balikpapan, Menado và Xiamen. Nó có được qui chế thà nh phố ngà y 2/2/2000.
Dân Chúng Ba triệu dân số Sabah cÅ©ng Ä‘a dạng nhÆ° chÃnh môi sinh của nó. Vùng nà y là má»™t táºp thể pha trá»™n 32 nhóm chủng tá»™c và những ngÆ°á»i khác không phải là bản địa. Má»i nguá»i được Ä‘an xen vá» văn hóa, truyá»n thống, hôn nhân và ngôn ngữ.
Nhóm chủng tá»™c lá»›n nhất là ngÆ°á»i Kadazandustan, là m thà nh má»™t phần ba toà n thể dân số. NgÆ°á»i ta có thể thấy hỠở miá»n bá» biển phÃa Tây cho đến vùng ná»™i địa. TrÆ°á»›c kia há» là những nhà sản xuất lúa gạo chÃnh của các bang, ngÆ°á»i Kadazandustan bây giá» vẫn là lá»±c lượng quan trá»ng đẩy nhanh tốc Ä‘á»™ tiến bá»™ nhanh chóng của Sabah trên Ä‘Æ°á»ng hiện đại hóa.
NgÆ°á»i Bajau từ đầu là dân Ä‘i biển ở Borneo. Nhiá»u ngÆ°á»i vấn cÆ° ngụ dá»c theo Ä‘Æ°á»ng bá» biển coi việc đánh cá là má»™t nghá» sinh sống chÃnh.Tà i cưỡi ngá»±a đã khiến há» có tục danh là “Cao Bồi PhÆ°Æ¡ng Äôngâ€, ngÆ°á»i ta rất kÃnh nể bá»™ đồng phục mà u sắc sỡ (cÅ©ng nhÆ° mà u của ngá»±a). Các ngÆ°á»i Murut cứ ngụ chÃnh yếu ở vùng ná»™i địa, có nhiá»u ngÆ°á»i vẫn sở hữu những nhà dà i cổ truyá»n. Có lần ngÆ°á»i ta sợ há» là ngÆ°á»i săn đầu ngÆ°á»i, nay chủ yếu ngÆ°á»i Murut xá» dụng các ống thổi và lao phóng để săn đồ ăn trong các dịp lá»… nghi.
Cao Ä‘iểm nổi báºt nhất của các lá»… há»™i cá»™ng đồng chủng tá»™c là Lá»… Há»™i Mùa Gặt được nhóm và o tháng Năm. Theo truyá»n thống, đó là má»™t lá»… nghi cám Æ¡n thần lúa, vì mùa thu hoạch dồi dà o, và cầu xin được nhÆ° thế trong mùa thu hoạch má»›i. Việc thi Ä‘ua Ä‘anh cồng chiêng, unduk ngadau (Nữ Hoà ng Mùa Gặt), mặt trâu và các môn thể thao cổ truyá»n, việc xuất hiện các thà y Bobohizan (phù thủy) hay các nữ tÆ° tế cao cấp, thuá»™c vá» toà n thế thà nh phần lá»… há»™i nhiểu thÃch thú. Phần đông các cá»™ng Ä‘oà n dân tá»™c tại Sabah là của Hồi giáo hay Kitô giáo tùy chá»n.
Trong các ngÆ°á»i Trung Hoa di trú, nhiá»u ngÆ°á»i đến Sabah từ những năm đầu thá»i Công Ty Ấn Chiếu Bắc Borneo và o thế ká»· 19. Há» là m thà nh má»™t bá»™ pháºn lá»›n những ngÆ°á»i không phải bản địa. Hầu hết sống trong hay chung quanh thà nh phố, ban đầu há» lao đầu và o buôn bán. Há» thÃch nghi nhanh tại Sabah vá»›i nhiá»u niá»m tin và lá»… mừng nhÆ° ngà y Wesak (Bụt giác ngá»™ tá»a sáng) và ngà y Ä‘Ã u năm má»›i được duy trì và cá» hà nh tại bang.
Những thà nh phần khác Các ngÆ°á»i dân má»›i định cÆ° tại tiểu bang gồm có ngÆ°á»i Suluk, các nhóm chủng tá»™c nam Phi Luât Tân khác, ngÆ°á»i Lundayeh và ngÆ°á»i Iban từ Sarawak và Kalimantan, và các nhóm khác chủng Mã Lai từ Nam DÆ°Æ¡ng tá»›i. Trong khi má»™t số trong các ngÆ°á»i bản địa nà y vẫn còn giữ các cách sống cổ truyá»n, thì nhiá»u ngÆ°á»i khác đã Ä‘i và o cuá»™c sống công cá»™ng, nhÆ° các ngÆ°á»i cổ xanh và trắng. doanh nhân, công chức và chÃnh trị gia. Ngoà i việc cá» hà nh lá»… há»™i mủa mà ng cổ truyá»n, các cá»™ng Ä‘oà n chủng tá»™c, cùng vá»›i các chủng tá»™c khác, cÅ©ng cá» hà nh lá»… Tết Năm Má»›i, Sinh Nháºt va Hari Raya Puasa vá»›i các biến cố “nhà mở cá»a†hiến cho nhà nÆ°á»›c, cá»™ng Ä‘oà n và các nhà lãnh đạo giáo há»™i. Các biến cố nà y biểu lá»™ mối quan hệ hái hòa giữa các dân tá»™c và tôn giáo.
Việc Cai Trị Sabah có má»™t Quốc Há»™i Láºp Pháp Ä‘á»™c viện ban hà n các luáºt tác Ä‘á»™ng đến các vấn Ä‘á» thuá»c quyển tà i phán của mình nhÆ° đất Ä‘ai và rừng rú. Các thà nh viên của Quốc Há»™i Láºp Pháp bang được bầu má»—i năm năm má»™t lần, Viên thủ lãnh Ä‘iá»u hà nh của chÃnh quyá»n bang Sabah là thủ tÆ°á»›ng được ba phó thủ tÆ°á»›ng phụ tá và sáu bá»™ trưởng ná»™i các khác.Ná»™i các bang thi hà nh các chÃnh sách được quốc há»™i láºp Pháp thảo ra thông qua các dịch vụ dân sá»±. Website của Giáo pháºn Kota Kinabalu là www.kkdiocese.net
Quản Nhiệm Giáo Pháºn Giám Mục John Lee Yit Yaw sinh ngà y 5/10/1933 tại Jesselton, Bắc Borneo (nay là Sabah). Ngà i được truyá»n chức linh mục ngà y 27/12/1964 và được bổ nhiệm Giáo Mục giáo pháºn Kota Kinabalu ngà y 30/3/1987. Ngà i được truyá»n chức Giám Mục ngà y 26/6/1987. Ngà i là chủ tịch của Uá»· Ban Giám Mục Mã Lai Ã-Singapore-Brunei vá» Äá»i Sống Gia Äình Äịa chỉ: Bishop's House, Mile 4.5, Jalan Penampang Lama, P. O. Box 10289, 88803 Kota Kinabalu Sabah, Malaysia Ät: (60) 88-712297/ (60) 88-715017 Fax: (60) 88-711954 Cha ChÃnh: Äức Ông Primus Jouil
Và o thá»i gian ngà y 1/12/2005, Koto Kinabalu có 213.879 ngÆ°á»i Công giáo đã rá»a tá»™i, chiếm tá»· lệ 6.28% tổng dân số trong lãnh thổ gổm 3.404.950 ngÆ°á»i. Giáo pháºn có 19 giáo xứ và má»™t trung tâm giáo pháºn vá»›i nhiá»u linh mục thÆ°á»ng trú. Năm 2005, giáo pháºn ghi nháºn 1.691 trÆ°á»ng hợp rá»a tá»™i ngÆ°á»i trưởng thà nh và 2.831 trÆ°á»ng hợp rá»a tá»™i trẻ em
NgÆ°á»i trong giáo pháºn: NgÆ°á»i Công giáo đã rá»a tá»™i: 213.879 ngÆ°á»i hay 6.28% NgÆ°á»i các giáo phái Kiô khác: không có dữ liệu TÃn đồ các tôn giáo không Kitô hay tÃn ngưỡng khác ( Hồi giáo, Pháºt Giáo, Äạo giáo, Ấn giáo, Hồn linh giáo, vv): không có dữ liệu
Toà n Mã Lai có hai Tổng Giáo Pháºn: Kuala Lumpur và Kuching và các giáo pháºn: Keningan, Kota Kinabalu, Melaka-Johor, Miri, Penag, Sibu.
(Cáºp nháºt cuối cùng 27/2/2007. Tà i liệu UCAN).
TÆ°á»ng Huy
Nguồn : VietCatholic News |