Đại Hội Truyền Giáo Á Châu là một dịp để Giáo Hội Á Châu thẩm định lại đời sống mình, hành trình của mình cho tới nay và những thách đố phía trước, để biện phân những nẻo đường hướng tới tương lai. Tháng này, tại Thái Lan, tất cả các thừa sai chúng ta sẽ đảm nhận một công việc rất quan trọng. Sống như một cộng đoàn và kể câu chuyện Đức Giêsu tại lục địa này, đó là những bài toán đang chờ đợi những lời giải mới và những lộ trình hữu hiệu hơn để di dưỡng đức tin Công Giáo.

Trở lại Á Châu cách đây 3 năm, tôi rạo rực với những cảm nghĩ giống như hồi cách đây 18 năm, khi tôi lần đầu bước chân đến lục địa này và nhìn thoáng qua đời sống Giáo Hội Công Giáo ở đây. Lần này, ấn tượng vẫn như thế: một cộng đoàn Kitô hữu bé nhỏ ở giữa một thế giới độc đáo giàu truyền thống tôn giáo và đang trong một tiến trình chuyển hóa xã hội rất nhanh chóng. Đó là một cộng đoàn tuy có kích thước nhỏ nhưng đang ngày càng tự khẳng định rõ nét hơn và có một tầm ảnh hưởng rất rộng lớn trên đời sống xã hội. Nhờ những công cuộc đầy hiệu năng kế thừa từ quá khứ - trong các lãnh vực văn hóa, tôn giáo, y tế và phát triển - Giáo Hội Công Giáo đang tạo được một tác động xã hội quan trọng tại nhiều quốc gia ở lục địa này.

Tuy nhiên, bên cạnh những ấn tượng tích cực và đầy khích lệ ấy, những vấn nạn vẫn được đặt ra về tương lai của Giáo Hội tại lục địa này như: Làm thế nào Giáo Hội có thể tiến triển trong một môi trường đầy thách đố như thế? Phải chăng thiên niên kỷ thứ ba sẽ là thiên niên kỷ của Á Châu, như nhiều người ở trong và ngoài lục địa này đã dự đoán? Phải chăng cuối cùng Giáo Hội sẽ tìm thấy đường đi nước bước để trở thành Á Châu, để được xem là Á Châu, và cuối cùng sẽ cảm thấy hoàn toàn thoải mái tại mảnh đất của những tôn giáo đông phương to lớn này?

Đại Hội Truyền Giáo Á Châu là dịp để Giáo Hội Á Châu thẩm định lại đời sống mình, hành trình của mình cho đến nay và những thách đố đang đón chờ phía trước, để biện phân những nẻo đường hướng tới tương lai. Đại Hội này cũng là dịp tuyệt vời để Giáo Hội Công Giáo khắp năm châu bày tỏ hiệp thông với Giáo Hội Á Châu, biểu lộ mối quan tâm vượt quá các biên giới quốc gia và văn hóa, và học hỏi lẫn nhau cung cách Truyền Giáo trong tương lai.

MỘT GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN

Nói về Giáo Hội Công Giáo ở Á Châu, người ta không thể không cảm thấy thán phục khi nhận ra những hoàn cảnh vô cùng đa dạng trong đó Giáo Hội đang sống và nhất là đà phát triển mạnh mẽ mà Giáo Hội đã thực hiện được trong suốt nửa sau của thế kỷ 20. Chẳng hạn, chỉ cần nhìn vào Giáo Hội Ấn Độ và ghi nhận bước phát triển nhảy vọt ở đây bất chấp làn sóng Ấn giáo cực đoan vốn kịch liệt chống lại Giáo Hội trong mọi phương diện. Hoặc hãy xem lại lịch sử gần đây của Giáo Hội Công Giáo ở Trung Quốc và ghi nhận sự phát triển của nó bất chấp cuộc bách hại thảm khốc dưới chế độ thời Mao Trạch Đông. Hoặc, hãy nhìn những tiềm năng của Giáo Hội và của Kitô giáo ở Trung Quốc ngay trong những khó khăn sừng sững vẫn còn hạn chế đời sống và các hoạt động của Giáo Hội. Hoặc, hãy nhìn vào bản đồ của lục địa này để thấy rằng bất chấp những khoảng cách vời vợi và những khó khăn to lớn trong thông tin liên lạc ở nhiều nơi, Giáo Hội Công Giáo đã có thể có mặt trên một diện rộng với đủ mọi bối cảnh, từ Mông Cổ đến Papua New Guinea.

Vâng, xét về nhiều phương diện, lịch sử Giáo Hội tại lục địa này, kể từ những năm sau Công Đồng Vatican II, đã là một lịch sử phát triển đáng nể. Trước hết phải kể là con số tín hữu, mặc dầu sự phát triển này diễn ra ở nhiều mức khác nhau tùy thuộc vào các quốc gia, và mặc dầu chắc chắn không thể so sánh với sự phát triển của Kitô giáo ở các lục địa khác như Phi Châu chẳng hạn. Sự phát triển của Giáo Hội Á Châu được thấy rõ cách đặc biệt nơi con số các giáo phận, giám mục và giáo sĩ. Những thống kê gần đây nhất cho thấy Á Châu chỉ chiếm 10 phần trăm dân số Công Giáo thế giới và người Công Giáo Á Châu chỉ chiếm 3 phần trăm dân số của toàn lục địa này. Tuy nhiên, các bảng thống kê cũng cho thấy Giáo Hội Công Giáo ở Á Châu có nhiều chủng sinh hơn Giáo Hội ở Au Châu hay ở Phi Châu. Từ 1978 đến 2004, con số các giám mục Á Châu tăng 31 vị hay 4 phần trăm. Con số linh mục trong cùng thời gian đó đã tăng từ 27.700 lên tới 48.222. Số chủng sinh cũng tăng từ 11.536 lên 29.220 – báo trước một sự gia tăng rất rõ con số giáo sĩ Á Châu trong những năm tới.

HAI THÁI CỰC

Xét theo địa dư thì sự phát triển của Giáo Hội không phải chỗ nào cũng giống nhau. Chẳng hạn, nếu Việt Nam có thể được ghi nhận là Giáo Hội có triển vọng nhất trong những năm gần đây, thì ở Nhật Bản tình hình xem ra khác hẳn. Ở Việt Nam, Giáo Hội đã chuyển từ một quá khứ đầy khó khăn sang một hiện tại với những mối tương quan tốt đẹp với nhà nước, cùng với sự phát triển ngoạn mục bên ngòai và sự chỉnh đốn bên trong. Nhà nước Việt Nam đã nới lỏng những qui định vốn hạn chế số ứng viên linh mục. Mới hồi đầu năm nay, 57 tân linh mục đã được truyền chức trong một Thánh Lễ do Đức Hồng Y Tổng Trưởng Thánh Bộ Phúc Âm Hóa Các Dân Tộc chủ sự, trong chuyến viếng thăm chính thức của ngài đến đất nước này.

Trái lại, Giáo Hội Công Giáo ở Nhật Bản đang ở trong một đà suy thoái. Sau những phát triển đáng ghi nhận trong những năm 1950 và 1960, Giáo Hội giữ mức ổn định trong những năm 1980, và mới đây đã bắt đầu suy thoái cả về con số tín hữu lẫn linh mục. Theo với tình trạng lão hóa chung của dân số Nhật Bản, và sự tụt giảm số sinh, con số rửa tội cả trẻ em lẫn người lớn đều rớt xuống, trong khi đó con số tử nơi dân số Công Giáo thì gia tăng. Ở Nhật Bản hiện chỉ còn tổng cộng 1.667 linh mục, với mức tuổi trung bình là 61. Sự gia tăng duy nhất trong Giáo Hội Nhật Bản là con số người nhập cư, chủ yếu đến từ các quốc gia Công Giáo Mỹ La tinh (như Pêru và Braxin). Những người Công Giáo nhập cư có nguồn gốc Nhật Bản này (khoảng 600.000) rõ ràng đang vượt quá con số Công Giáo Nhật Bản chính gốc (khoảng 400.000). Như vậy, rõ ràng Việt Nam và Nhật Bản là hai hoàn cảnh nói lên sự tương phản trong hiện tình Giáo Hội ở Á Châu: sự phát triển ngoạn mục ở một số nước (Việt Nam, Ấn Độ, Lào, Myanmar, Trung Quốc) và sự suy thoái cũng như tình trạng lão hóa ở một số nơi khác (Nhật Bản, Singapore, Hong Kong, Macao, Đài Loan).

NHỮNG BỐI CẢNH RẤT KHÁC NHAU

Giáo Hội Á Châu có một đặc điểm khác nữa rất gây ấn tượng cho khách ghé thăm: Giáo Hội ở giữa nhiều bối cảnh văn hóa và tôn giáo đa dạng. Đây là trường hợp độc đáo, theo nghĩa rằng không nơi đâu khác trên thế giới mà người Công Giáo ở giữa một bối cảnh đa dạng đến như thế. Thật vậy, Giáo Hội ở đây chỉ là một thiểu số ở giữa một môi trường văn hóa mang dấu ấn của các truyền thống tôn giáo phong phú. Cần đề cập đến một số bối cảnh như thế để có một ý niệm rõ rệt về môi trường độc đáo trong đó Giáo Hội Á Châu đang thi hành sứ mạng của mình.

Trước hết là bối cảnh Phật giáo. Ở Ấn Độ, Sri Lanka, Thái Lan, Myanmar, Phật giáo chiếm đại đa số và trong một số trường hợp là tôn giáo của nhà nước, chiếu theo luật hay theo truyền thống. Tại một số nơi, Phật giáo đang dựa vào những sắc thái truyền thống; nhưng tại một số nơi khác (Đài Loan, Thái Lan, và thậm chí tại Trung Quốc) Phật giáo đang trải qua một giai đoạn canh tân và thích nghi. Thứ hai là môi trường Ấn giáo. Ở Ấn Độ, Giáo Hội Công Giáo đối mặt với một phong trào Ấn giáo mạnh mẽ đã trở thành quá khích trong mấy năm gần đây. Phong trào này công khai chống lại Giáo Hội về mặt ảnh hưởng xã hội và sự kiểm soát văn hóa. Thứ ba là bối cảnh Hồi giáo. Ở Indonesia, Pakistan, và Bangladesh, Giáo Hội sống trong một môi trường Hồi giáo và nhiều trường hợp phải đương đầu với những thành phần cực đoan. Trong khi nhờ vào sức sống và tính tổ chức chặt chẽ của mình Giáo Hội ở Ấn Độ có thể đương đầu với những người Ấn giáo cực đoan, thì ở Indonesia và Pakistan tình hình lại khác hẳn. Gần đây những người Công Giáo ở hai quốc gia này đã trở thành mục tiêu sách nhiễu, và sự sống còn của Giáo Hội đang bị đe dọa, chưa nói đến việc phát triển hay củng cố. Thứ tư là bối cảnh Cộng Sản. Ở Trung Quốc và các nước thuộc bán đảo Đông Dương (Lào, Việt Nam, Kampuchia) Giáo Hội sống trong các chế độ Cộng Sản và người Cộng Sản vẫn đang nắm giữ sự kiểm soát các tiến trình chuyển hóa xã hội. Cuối cùng là bối cảnh duy vật, đặc trưng của các xã hội tiêu thụ. Ở Nhật Bản, Đài Loan, Singapore, Hong Kong, Hàn Quốc, cũng như ở Trung Quốc và Philippines, Giáo Hội trong những năm qua đã đối mặt với một bối cảnh mới của chủ nghĩa duy vật thực tiễn. Bối cảnh này có liên hệ với sự xuất hiện các xã hội tiêu thụ mới ở Á Châu; nó đặt ra những thách đố mới và báo trước những khó khăn mới cho đời sống và sứ mạng của Giáo Hội.

NGÀY CÀNG TỰ LỰC HƠN

Bên kia sự phát triển được thể hiện bằng những con số thống kê, có một xu thế đầy triển vọng trong đời sống Giáo Hội Á Châu rất đáng được ghi nhận: đó là chiều hướng ngày càng tự quản và tự lực. Những thập niên sau Công Đồng Vatican II đã trở thành một thời gian phát triển trong nội bộ các Giáo Hội địa phương ở Á Châu. Việc canh tân và thích nghi Giáo Hội, như Công Đồng yêu cầu, được đẩy mạnh trong lãnh vực phụng vụ và trong mọi chiều kích của đời sống các giáo xứ và giáo phận. Giáo Hội Á Châu lớn lên từ bên trong, củng cố căn tính và khẳng định tổ chức của mình, canh tân sức sống nơi chính mình. Theo với tiến trình canh tân này, sự tự quản và tự lực được thúc đẩy mạnh mẽ: giáo sĩ và giáo dân trở thành quyết đoán hơn khi đảm nhận các vai trò và trách nhiệm của mình. Điều này cho thấy tiềm năng lớn lao của các Giáo Hội địa phương Á Châu từ tình trạng thụ động của quá khứ tiến tới một cung cách tham dự và đảm nhận trọng trách tông đồ cách tích cực trong hiện tại.

Từ một tình trạng lệ thuộc trước đây, nhất là trong các lãnh vực nhân sự và quản lý, các Giáo Hội địa phương Á Châu đã chuyển sang một tình trạng tự lực đầy triển vọng. Với ý thức ngày càng tăng về việc tự thể hiện mình là Giáo Hội địa phương, Giáo Hội Công Giáo ở khắp nơi đã bộc lộ được những nét địa phương, trở nên hội nhập nhiều hơn vào các dân tộc và các nền văn hóa Á Châu. Sự phát triển của mấy thập niên qua dường như được nhìn thấy trong một chiều kích cộng đoàn: các Giáo Hội địa phương Á Châu đã phát triển những mối liên kết cộng đoàn chặt chẽ hơn. Á Châu vốn là mảnh đất của cảm thức cá nhân về tôn giáo, nay Giáo Hội Công Giáo đã đem vào trong cảm thức ấy một chiều kích cộng đoàn mới. Các Giáo Hội địa phương Á Châu đang thể hiện một cảm thức cộng đoàn, một căn tính tôn giáo và một mối hiệp thông vượt quá các cá nhân và các nền văn hóa địa phương.

Cũng vậy, các giám mục Á Châu đã phát triển ý thức về các Giáo Hội địa phương vượt quá những ranh giới giáo phận và quốc gia mình. Vì thế, các vị đã liên kết các hội đồng giám mục địa phương thành một liên hiệp các Hội Đồng Giám Mục Á Châu (FABC), cho thấy khả năng sáng tạo lớn hơn, đồng thời gìn giữ mối hiệp nhất và hiệp thông khi suy tư về những vấn đề của Giáo Hội và tìm kiếm những nẻo đường mới hướng về tương lai.

Vai trò trọng yếu của Giáo Hội Á Châu trong các lãnh vực xã hội (giáo dục, y tế...) gây ấn tượng mạnh mẽ cho bất cứ ai viếng thăm lục địa này và nhìn xuyên qua những cơ cấu bên ngoài vốn một thời đánh dấu sự đóng góp của Giáo Hội vào công cuộc chuyển hóa xã hội. Giáo Hội ở Á Châu trước đây vốn thường bị phê bình là giữ thái độ thinh lặng trước các vấn đề xã hội và dành quan tâm ưu tiên cho phương diện văn hóa, cho các vấn đề nội bộ, cho chiều kích cá nhân hơn là xã hội. Những năm sau Công Đồng Vatican II là thời gian mà Giáo Hội Á Châu bừng tỉnh trước những đổi thay xã hội đang ảnh hưởng đến các quốc gia và các xã hội Á Châu. Nếu trước đây nhấn mạnh việc điều khiển các cơ chế truyền thống (trường học, bệnh viện, dưỡng đường, các trung tâm xã hội mà Giáo Hội sở hữu và qua đó góp phần rất lớn vào việc phát triển các quốc gia như Ấn Độ và Philippines), thì nay Giáo Hội Á Châu đã chuyển sang một sự can thiệp rõ rệt hơn trong lãnh vực giáo thuyết và đã xác định được một chỗ đứng trên công luận. Đặc biệt, sau năm 1970 (năm đánh dấu sự khởi đầu của Liên Hội Đồng Giám Mục Á Châu với cuộc họp đầu tiên ở Manila), các giám mục của lục địa này - và toàn thể Giáo Hội cùng với các vị - đã đảm nhận một vai trò ngôn sứ rõ nét hơn trong nỗ lực bảo vệ quyền lợi của người nghèo và những người bị bỏ rơi, cũng như trong việc chống lại những bất công xã hội và những sự lạm dụng thường xảy ra tại nhiều nơi.

NHỮNG HOÀN CẢNH ĐẦY TRIỂN VỌNG

Khi nhìn vào bản đồ Giáo Hội Công Giáo ở Á Châu chúng ta có thể dễ dàng nhận ra các yếu tố cho phép ta nuôi hy vọng vào tương lai dựa trên những điều kiện của hiện tại. Yếu tố trước hết chính là hai quốc gia mà ở đó Giáo Hội Công Giáo chiếm đa số: Đông Timor và Philippines. Đông Timor là quốc gia trẻ nhất của lục địa và của thế giới; bất chấp tình hình chính trị bất ổn hiện nay, sự kiện đa số người Đông Timor là Công Giáo với căn tính Kitô giáo sâu sắc cho phép người ta hy vọng về một sự phát triển của Giáo Hội. Philippines là quốc gia có đông dân Công Giáo nhất ở Á Châu. Bất chấp những xáo trộn về xã hội và chính trị mà quốc gia này đang đương đầu, Philippines cung ứng cho Giáo Hội một bối cảnh thuận tiện để phát triển và để tác động xã hội. Xét một số phương diện của đời sống mình, Giáo Hội bộc lộ những dấu hiệu của khủng hoảng – chẳng hạn về tình hình giáo sĩ và về sự tụt giảm con số ơn gọi. Nhưng, xét nhiều mặt khác, Giáo Hội rõ ràng cho thấy những tiềm năng cho tương lai - chẳng hạn: cơ cấu và sự chặt chẽ bên trong của Giáo Hội; và phải kể đến thành phần giáo dân, nguồn nhân lực số một của Giáo Hội, với các phong trào, các cộng đoàn và sự dấn thân của họ vào giáo xứ. Giáo dân đang tự khẳng định mình, cả bên trong Giáo Hội lẫn ở bình diện xã hội nói chung, qua sự dấn thân của họ vào đời sống chính trị và xã hội.

Thứ hai, chúng ta có một trường hợp độc đáo: Hàn Quốc, nơi mà qua những năm gần đây Giáo Hội đã phát triển một cách ngoạn mục. Hàn Quốc có thể tự hào về một hàng ngũ giáo sĩ đông đảo được đào tạo tốt và đầy triển vọng, một con số người trở lại đạo rất ổn định, một tầm ảnh hưởng rộng rãi và rõ rệt của Giáo Hội trên xã hội, và cả khả năng tài chánh để đáp ứng các yêu cầu của đời sống và của sự phát triển Giáo Hội tại địa phương cũng như tại những nơi khác trên lục địa.

Thứ ba, chúng ta có thể kể Ấn Độ (và Sri Lanka) như một trường hợp đầy triển vọng cho Giáo Hội Công Giáo tại Á Châu. Giáo Hội Công Giáo đã có một tiến trình hội nhập văn hóa đầy sáng tạo (các nhà thần học Ấn Độ đã khẳng định tên tuổi mình trong Giáo Hội Công Giáo, đem lại niềm vui cho một số người và sự khó chịu cho những người khác!), và Giáo Hội đã củng cố vững mạnh các cơ cấu của mình, đã đào tạo nhân sự một cách chất lượng hơn, cả giáo sĩ và giáo dân (một hồng y Ấn Độ vừa mới được bổ nhiệm đứng đầu một thánh bộ quan trọng của giáo triều là Thánh Bộ Phúc Âm Hóa Các Dân Tộc). Đời sống Giáo Hội ở Ấn Độ càng trở nên phong phú nhờ sự hiện diện của nhiều dòng tu khác nhau. Đời tu đã bắt rễ sâu và đem lại nhiều hoa trái cho Giáo Hội Ấn Độ.

Thứ tư, chúng ta có Việt Nam và Trung Quốc. Hai quốc gia này hiện nay đang trong tiến trình chuyển hóa và hội nhập vào đời sống xã hội. Đây là những trường hợp để theo dõi với niềm hy vọng, vì một tương lai đầy hứa hẹn của Giáo Hội tùy thuộc vào kết quả của tiến trình này. Trong cả hai trường hợp, Giáo Hội đã có được những bước phát triển bất chấp những khó khăn to lớn. Tại cả hai quốc gia, người Công Giáo đã chịu thử thách nhiều vì đức tin của mình nhưng số giáo sĩ lại đang gia tăng, cả về số lượng lẫn về chất lượng đào tạo, do đó có thể vừa bảo đảm cho việc săn sóc mục vụ đối với những cộng đoàn Công Giáo hiện hữu vừa tạo điều kiện cho những sáng kiến thừa sai mới trong tương lai gần.

MỘT CHỖ TRONG TƯƠNG LAI

Các sách báo mới đây viết về Giáo Hội ở Á Châu (như các tác phẩm The Coming of Age of the Asian Churches của Edmund Chia và Pentecost in Asia của Thomas C. Fox) cho thấy một cái nhìn tích cực về Giáo Hội ở lục địa này hôm nay. Chắc chắn là những gì diễn ra cho đến nay đang biện minh cho cái nhìn lạc quan ấy. Nhưng bất cứ ai quan tâm đến Giáo Hội ở Á Châu cũng phải nhìn vào tương lai. Trong nửa sau của thế kỷ 20 vừa qua, các dân tộc và các quốc gia Á Châu đã khẳng định sự tự trị của mình về chính trị, văn hóa và tôn giáo. Nhiều quốc gia của lục địa này cũng đã có thể khẳng định chính mình trong lãnh vực phát triển xã hội và kinh tế, đạt được những bước phát triển xã hội mà trước đây không ai dám mơ. Trong tiến trình này, lịch sử quá khứ (những xung đột và sự thống trị thực dân) để lại những vết thương còn tiếp tục gây ra những khó khăn và những căng thẳng giữa các dân tộc và các nền văn hóa (chẳng hạn giữa Trung Quốc và Nhật Bản, hay tình trạng ‘nhạy cảm’ đang được ghi nhận giữa một số quốc gia tại lục địa này).

Giáo Hội Công Giáo thúc đẩy một tình huynh đệ đại đồng và thi hành một sứ mạng vượt quá các lằn ranh sắc tộc, văn hóa hay quốc gia. Theo nghĩa này, việc xây dựng tương lai và phát triển thế kỷ 21 như thế kỷ của Á Châu đòi hỏi một tinh thần hiệp nhất và huynh đệ mới; và Giáo Hội Công Giáo có thể đóng góp đắc lực vào công cuộc này - trong sự hợp tác với các tôn giáo khác chứ nhất định không phải là trong sự cạnh tranh với các tôn giáo ấy. Ở Á Châu, sứ mạng của tương lai, và nẻo đường mở ra cho lục địa này đến với Kitô giáo, sẽ đòi hỏi những sáng kiến mới trong việc loan báo Tin Mừng của Đức Kitô và ơn cứu độ do Người mang lại. Nghĩa là sẽ cần những đường đi nước bước mới để chia sẻ đức tin và đời sống, để đối thoại và phục vụ, trong đó Kitô giáo và các tôn giáo khác sẽ sánh vai nhau, cống hiến những gì tinh túy nhất nơi mình để xây dựng một xã hội hòa điệu hơn – một xã hội phù hợp nhất với bản chất con người và đáp lại những khát vọng thâm sâu về hòa bình và hòa điệu vốn cắm rễ trong các truyền thống tôn giáo của lục địa này.