Thá»i WTO, Ä‘e dá»a hay cÆ¡ may của Ä‘á»i sống đức tin
25.06.2007
|
|
"Không kiểm soát được thì cấm" Trong bầu khà kinh tế thị trÆ°á»ng, chẳng những chúng ta có thể khám phá ra được những nguyên lý váºn hà nh tốt đẹp trong Ä‘á»i sống đức tin của ngÆ°á»i tÃn hữu công giáo, nhÆ°ng còn có cÆ¡ may định hÆ°á»›ng má»™t cách chân tháºt hÆ¡n trong ná»— lá»±c mục vụ của các ngÆ°á»i lãnh đạo trong Giáo Há»™i trong thá»i đại má»›i; nhất là cÆ¡ may khám phá những giá trị Ä‘Ãch thá»±c của Tin mừng. Bởi vì cÆ¡ cấu của má»™t ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng, hoặc mạnh hÆ¡n nữa là cÆ¡ cấu cạnh tranh khốc liệt của thá»i đại WTO, mặc dù trÆ°á»›c mắt có thể là m suy yếu nếp sinh hoạt rầm rá»™ quen thuá»™c của Giáo há»™i, nhÆ°ng đó cÅ©ng có thể là má»™t thách đố giúp cho sinh hoạt của Giáo Há»™i Việt Nam tìm lại khuôn mặt nguyên tuyá»n hÆ¡n của mình.
Má»™t sá»± thay đổi theo chiá»u hÆ°á»›ng tôn trá»ng "Thượng đế" hÆ¡n
Thá»i kinh tế thị trÆ°á»ng, nhất là thá»i kinh tế há»™i nháºp và o trà o lÆ°u kinh tế của thế giá»›i, thá»i đại WTO, là thá»i đại ngÆ°á»i bán hà ng phải hết sức tôn trá»ng khách hà ng, tôn trá»ng nhÆ° "thượng đế" váºy. Nguyên tắc ấy trÆ°á»›c tiên, biểu lá»™ má»™t sá»± đảo ngược trá»ng tâm của váºn hà nh kinh tế; chÃnh nhu cầu của ngÆ°á»i tiêu dùng má»›i là điểm qui chiếu của hoạt Ä‘á»™ng kinh tế chứ không phải má»™t chÆ°Æ¡ng trình Ãt phản ảnh được nhu cầu thá»±c sá»±. Có lẽ Ä‘iá»u trÆ°á»›c tiên sẽ xảy đến trong sinh hoạt của Giáo Há»™i Việt Nam là : sống trong bầu khà ấy, chắc chắn cà ng ngà y ngÆ°á»i tÃn hữu sẽ nháºn ra sá»± phi lý, hoặc sá»± nặng ná» của tổ chức trong Giáo Há»™i Việt Nam, đặc biệt là những giáo xứ hoặc những giáo pháºn Ãt nhiá»u mang tÃnh cách "toà n tòng", chúng ta có thể thấy hầu hết vẫn váºn hà nh theo kiểu lấy ý muốn của cha xứ là m trá»ng tâm, hoặc đặt Æ°u tiên cho má»™t tráºt tá»± ổn định, má»™t ná» nếp quen thuá»™c của giáo xứ hÆ¡n là đáp ứng những hoà n cảnh thá»±c tế của Ä‘a số ngÆ°á»i tÃn hữu. Những hoà n cảnh cá biệt thì dÄ© nhiên là bị loại trừ không thÆ°Æ¡ng xót. Các linh mục, và cả các giám mục hình nhÆ° vẫn quen đánh giá má»™t táºp thể trong Giáo Há»™i theo tiêu chuẩn ná» nếp chung, tráºt tá»± chung, má»™t thứ "chủ nghÄ©a xếp hà ng" nà o đó buá»™c má»i ngÆ°á»i phải đáp ứng những đòi há»i nhÆ° nhau để được những ân huệ nhÆ° nhau. Sinh hoạt giáo xứ chỉ được quan tâm ở những tổ chức, những sinh hoạt chung chứ Ãt khÆ¡i lên và nuôi dưỡng được má»™t " khung trá»i" tá»± do ná»™i tâm, má»™t thứ "bản lãnh" ná»™i tại của ngÆ°á»i tÃn hữu trong Ä‘á»i sống đạo, và nhÆ° thế "đạo sinh hoạt", treo Ä‘á»i sống đức tin của mình và o những tổ chức, những sinh hoạt Ä‘ao đức chứ không thá»±c sá»± sống đức tin nhÆ° má»™t ngÆ°á»i trưởng thà nh.
Thứ đến, ta có thể thấy rằng quyên tắc tôn trá»ng "thượng đế" của ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng cÅ©ng phản ảnh má»™t chút tinh thần của Tin Mừng, của tinh thần Tân Ước, nghÄ©a là tinh thần của ngÆ°á»i mục tá» Ä‘i tìm con chiên lạc chứ không phải chá» con chiên trở vá»; chỉ có Ä‘iá»u nếu châm ngôn khách hà ng là "thượng đế" của ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng nhằm o bế những ngÆ°á»i có tiá»n, thì tinh thần của Tin mừng lại đòi há»i ngÆ°á»i mục tá» quan tâm đến những ngÆ°á»i nghèo, nghèo cả vá» váºt chất lẫn tinh thần. Tuy nhiên, trong Ä‘á»i sống của Giáo Há»™i Việt Nam, chúng ta nháºn thấy, nói chung, ngÆ°á»i mục tá» Ãt tôn trá»ng nhu cẩu riêng của ngÆ°á»i tÃn hữu. Nhất là những "ngÆ°á»i nghèo", những ngÆ°á»i có hoà n cảnh riêng biệt thì thÆ°á»ng không được tôn trá»ng và không được lắng nghe để tìm được cách giải quyết. Giáo quyá»n thì thÆ°á»ng giải quyết vấn Ä‘á» theo kiểu "không kiểm soát được thì cấm"; biện pháp ấy có thể ngăn chặn được má»™t số lạm dụng, nhÆ°ng cÅ©ng luôn bao hà m những áp đặt oan ức cho má»™t số ngÆ°á»i khác, những ngÆ°á»i có hoà n cảnh khó khăn thá»±c sá»±, những "ngÆ°á»i nghèo" thá»±c sá»±, những ngÆ°á»i có nhu cầu thá»±c sá»± cần được linh Ä‘á»™ng giải quyết. Má»™t số giáo pháºn và má»™t số cha xứ không muốn hoặc hạn chế tối Ä‘a việc giải quyết phép chuẩn hôn nhân chẳng hạn, theo tôi, đó là má»™t thứ biện pháp giải quyết theo kiểu "không kiểm soát được thì cấm".
Không kể những lý do vá» não trạng, vỠđạo đức, theo phân tÃch xã há»™i, chúng ta có thể nháºn ra lý do sâu xa của tình trạng nói trên cÅ©ng chÃnh là qui luáºt cung–cầu. Nếu xét theo qui luáºt cung cầu thì trong Giáo Há»™i Việt Nam hiện nay, ngÆ°á»i linh mục không cần giáo dân mà giáo dân cần linh mục; nghÄ©a là cung không đủ cầu. ChÃnh Ä‘iá»u đó là m cho ngÆ°á»i linh mục cà ng ngà y cà ng Ãt quan tâm đến việc "lên Ä‘Æ°á»ng Ä‘i tìm con chiên lạc", Ãt ná»— lá»±c xoay sở để loan báo Tin mừng; nhÆ°ng thÆ°á»ng thoả mãn nhu cầu tâm linh của ngÆ°á»i giáo dân má»™t cách bất đắc dÄ©; hoặc đạo đức hÆ¡n thì cÅ©ng dừng lại ở mức Ä‘á»™ má»™t ngÆ°á»i mục tá» liêm chÃnh, chu toà n trách nhiệm đòi há»i của má»™t ngÆ°á»i công chức. Những tÃnh cách nhÆ° thế khác xa mẫu má»±c của ngÆ°á»i mục tá» mang ngá»n lá»a của sứ vụ trong tim. Tình hình mất quân bình theo luáºt cung cầu nhÆ° thế là m cho ngÆ°á»i linh mục cÅ©ng nhÆ° những sinh hoạt trong giáo xứ rất dá»… tiến theo kiểu ban phát, theo cÆ¡ chế xin cho nhÆ° chúng ta thấy trong xã há»™i thá»i kinh tế bao cấp trÆ°á»›c đây.
Khám phá nhu cầu tháºt của ngÆ°á»i tÃn hữu.
Khi ngÆ°á»i nông dân không có khả năng để Ä‘i và o thá»i đại cÆ¡ khà hoá, anh ta vẫn "trung thà nh" vá»›i con trâu. Thế nhÆ°ng trong tình hình chung của ná»n sản xuất cÆ¡ khà hoá, anh nông dân sẽ phải nhìn sang mảnh ruá»™ng bên cạnh, để thấy chiếc máy cà y Ä‘i quá mau, cầy xá»›i đất quá tốt, rồi anh ta đâm ra bá»±c tức, quát nạt con trâu già của mình để nó Ä‘i nhanh hÆ¡n, cầy xá»›i đất tốt hÆ¡n. Thế nhÆ°ng, com trâu không thể nà o trở thà nh chiếc máy cà y được; con trâu ì ạch kéo cà y và lãnh nháºn những đòn roi vô lý từ anh nông dân cháºm tiến. Äó là thứ bệnh tạm gá»i là bệnh "quát nạt những con trâu già "; bệnh của những ngÆ°á»i "mục đồng" không theo kịp được diá»…n tiến má»›i của thá»i đại, không đủ sức "leo lên máy cà y" để hÆ°á»›ng dẫn ngÆ°á»i tÃn hữu trong thá»i đại má»›i, và để bù trừ thì ngÆ°á»i mục tỠấy trút tất cả ná»—i giáºn của mình lên những con trâu khốn khổ, dá»±a theo những thói quen của má»™t thá»i đại đã qua: phải ăn mặc đồng phục khi Ä‘i lá»…, không được Ä‘i lá»… trá»…, phải ngồi và o hà ng nghế trên, phải xÆ°ng tá»™i và o đúng giá» qui định, phải là m thủ tục hôn phối đúng giấy tá»â€¦; ngÆ°á»i mục đồng ấy trách móc ngÆ°á»i tÃn hữu không tha thiết vá»›i việc nhà thá», ngÆ°á»i mục đồng ấy kêu than ngÆ°á»i tÃn hữu Ä‘am mê kiếm tiá»n và ham mê thăng tiến thế gian…; ngÆ°á»i mục đồng ấy không hiểu được những thúc bách gay gắt của thá»i đại má»›i, những nhu cầu chÃnh đáng, những thách đố gay gắt của con ngÆ°á»i trong thá»i đại Ä‘au thÆ°Æ¡ng và cả những hoà n cảnh bi đát khiến nhiá»u ngÆ°á»i không thể và o nhà thỠđúng giá», không thể lên hà ng nghế trên để ngồi cách thanh thản, không thể Ä‘i xÆ°ng tá»™i đúng giá»â€¦
Chúng ta có thể thấy rõ là Giáo Há»™i Việt Nam chÆ°a có, hoặc chÆ°a có má»™t cách phổ biến, việc nghiên cứu mục vụ có tÃnh cách "khoa há»c" để có thể "cảm" được những biến Ä‘á»™ng sâu xa trong tâm hồn con ngÆ°á»i trÆ°á»›c tác Ä‘á»™ng của thá»i đại má»›i, nhất là không có được những Ä‘Æ°á»ng hÆ°á»›ng có tÃnh chiến lược trong kế hoạch mục vụ của mình. Hình nhÆ° các đấng báºc có trách nhiệm cao nhất trong Giáo Há»™i Việt Nam Ãt dám nghÄ© và dám là m, nên không thấy được những vấn Ä‘á» trong Giáo Há»™i của mình và cÅ©ng không Ä‘Æ°a ra được má»™t Ä‘Æ°á»ng hÆ°á»›ng rõ rệt nà o cả. Äiá»u ấy khiến những ngÆ°á»i có trách nhiệm thÆ°á»ng Ä‘Æ°a ra những biên pháp "ká»· luáºt" không nhằm má»™t chiến lược nà o cả mà chỉ là những biện pháp có tÃnh cách đối phó tình thế; và đó chÃnh là mảnh đất tốt cho căn bệnh "quát nạt những con trâu già ".
Chẳng hạn chúng ta có thể thấy rõ Giáo Há»™i Việt Nam nói chung và ngÆ°á»i tÃn hữu nói riêng quá thiếu sót trong khÃa cạnh sống chứng tá Tin mừng giữa trần thế; hầu hết các há»™i Ä‘oà n của chúng ta mang tÃnh cách của má»™t thứ há»™i đạo đức nhiá»u hÆ¡n là sống tinh thần công giáo tiến hà nh, nghÄ©a là qui tụ ngÆ°á»i tÃn hữu thuá»™c đủ má»i thà nh phần và o những việc đạo đức nhÆ° nhau chứ Ãt khi giúp cho ngÆ°á»i tÃn hữu sống Tin mừng trong nghá» nghiệp, trong môi trÆ°á»ng sống của mình nhÆ° má»™t lá»i chứng. Chẳng hạn ngÆ°á»i tÃn hữu trong Giáo Há»™i Việt Nam thÆ°á»ng "treo’ Ä‘á»i mình và o sinh hoạt chung hÆ¡n là sống đức tin vá»›i sá»± tá»± chủ, tá»± nguyện từ chÃnh bản thân; từ đó, ngÆ°á»i tÃn hữu đạo đức dá»… trở thà nh những ngÆ°á»i vui vá»›i những sinh hoạt đạo đức chứ không phải là những ngÆ°á»i thá»±c sá»± có mối tÆ°Æ¡ng quan sống Ä‘á»™ng vá»›i Chúa Giêsu; Ä‘iá»u đó là m cho ngÆ°á»i tÃn hữu Ä‘á»c kinh giá»i chứ không biết cầu nguyện và hết giá» sinh hoạt của nhà thá» thì không biết là m gì. Chẳng hạn ngÆ°á»i tÃn hữu Việt Nam thÆ°á»ng tìm cách chu toà n lá» luáºt hoặc né luáºt chứ không biết sống vá»›i Chúa trong má»™t lÆ°Æ¡ng tâm sáng suốt và ngay thẳng; chẳng hạn ngÆ°á»i tÃn hữu Việt Nam không có khả năng sáng tạo bản thân để đáp lại thánh ý Chúa đối vá»›i mình. Những nháºn định nhÆ° thế, nếu được đón nháºn má»™t cách khoa há»c hÆ¡n, nếu được Ä‘Æ°a và o trong chiến lược phát triển của Giáo há»™i, thì chúng ta cần có những lối mở: chẳng hạn khuyến khÃch tạo bầu khà thinh lặng trong phụng vụ, khuyến khÃch việc chầu Thánh Thể riêng, táºp cho các tÃn hữu biết Ä‘á»c Kinh Thánh trong suy niệm và cầu nguyện; chẳng hạn nên để rá»™ng má»™t số quy định để ngÆ°á»i tÃn hữu táºp dần biết sống vá»›i Chúa trong sá»± tá»± chủ của lÆ°Æ¡ng tâm mình nhiá»u hÆ¡n.
CÆ¡ may thể hiện những giá trị chân chÃnh của Tin mừng.
Tôi thÆ°á»ng nghÄ© rằng má»™t Giáo Há»™i không mang trá»ng trách loan báo Tin mừng, má»™t Giáo Há»™i mà cán cân truyá»n giáo không cân xứng, thì những thà nh phần trong Giáo Há»™i ấy, linh mục và tÃn hữu, thay vì nháºn thấy những giá trị nhân bản Kitô Ä‘Ãch thá»±c để giá»›i thiệu cho ngÆ°á»i khác, ta sẽ chỉ quanh quẩn xét nét nhau trong ná»™i bá»™ và tạo ra bao nhiêu những lá»… nghÄ©a rÆ°á»m rà mà thôi. Giáo Há»™i đóng kÃn ấy thÃch Ä‘á» cao chuyện đánh giá hÆ¡n thua; tô vẽ những sinh hoạt hình thức rầm rá»™; đặt ra nhiá»u qui luáºt đòi há»i nhau má»™t cách khó khăn. Những yếu tố nhÆ° thế chúng ta có thể thấy rõ trong các xứ đạo "toà n tòng" hoặc những giáo pháºn có nhiá»u tÃnh cách "toà n tòng".
CÅ©ng thế, vá»›i thách đố của bầu khà kinh tế thị trÆ°á»ng, ngÆ°á»i mục tá» không thể dá»… dà ng Ä‘Æ°a ra những áp đặt ká»· luáºt theo kiểu từ trên xuống, nhÆ°ng luôn phải khám phá nét đẹp của Tin mừng để giá»›i thiệu, để má»i gá»i, để thuyết phục; ngÆ°á»i tÃn hữu sẽ nhạy bén hÆ¡n để thấy được cái kỳ cục trong lối sống của mình. Trong bầu không khà kinh tế thị trÆ°á»ng, ngÆ°á»i ta luôn hy vá»ng và o má»™t lá»i đáp trả tá»± nguyện của "ngÆ°á»i tiêu dùng". Bầu không khà "cạnh tranh" nhÆ° thế buá»™c ngÆ°á»i mục tá» phải Ä‘i và o "cuá»™c chÆ¡i" má»™t cách bình đẳng hÆ¡n.
Má»™t cách nà o đó, ná»n kinh tế phân phối váºn hà nh theo hÆ°á»›ng: "cái thiện" được chuyển tải theo nẻo Ä‘Æ°á»ng "cái chân" để đến vá»›i ngÆ°á»i tiêu dùng; váºn hà nh ấy dá»… trở thà nh má»™t sá»± áp đặt của bên sản xuất đối vá»›i bên tiêu dùng. Trong khi đó, váºn hà nh của ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng lại Ä‘i theo chiá»u hÆ°á»›ng "cái thiện" chá»n con Ä‘Æ°á»ng "cái mỹ" để kêu gá»i, để "quyến rÅ©" được sá»± đáp ứng của ngÆ°á»i tiêu dùng; váºn hà nh nà y mang tÃnh cách của má»™t cuá»™c "đối thoại" bình đẳng nhằm tìm ra chân lý. Trong Ä‘Æ°á»ng hÆ°á»›ng của ná»n kinh tế phân phối, ngÆ°á»i ta đã có sẵn "cái thiện" từ trÆ°á»›c, ngÆ°á»i ta xác tÃn và o "cái thiện" ấy và tìm biện pháp buá»™c ngÆ°á»i khác phải chấp nháºn bằng má»™t hệ thống ý niệm chặt chẽ. Ngược lại, trong Ä‘Æ°á»ng hÆ°á»›ng của nên kinh tế thị trÆ°á»ng, "cái thiện" của tôi được Ä‘Æ°a và o cuá»™c thá» luyện, và o cuá»™c cạnh tranh trên bình diện giá trị (cái mỹ) để có thể tá»± chứng tá» phẩm chất của mình. Khi mà nhu cầu cuá»™c sống trở nên phong phú và đa dạng, ngÆ°á»i ta không chỉ cần ăn no mặc ấm, nhÆ°ng cần ăn ngon mặc đẹp, thì Ä‘Æ°á»ng lối của ná»n kinh tế phân phối không thể đáp ứng được nữa, nhÆ°ng chÃnh tÃnh cách năng Ä‘á»™ng của ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng má»›i có thể tạo ra được mối tÆ°Æ¡ng quan sòng phẳng hÆ¡n giữa ngÆ°á»i sản xuất và ngÆ°á»i tiêu dùng, cÅ©ng nhÆ° sáng tạo ra dược những hà ng hoá tÃch hợp cho nhiá»u nhu cầu má»›i.
Chúng ta có thể thấy má»™t qui luáºt váºn hà nh tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° váºy trong Ä‘á»i sống Giáo Há»™i. Trong má»™t giáo xứ toà n tòng chẳng hạn, các linh mục thÆ°á»ng áp dụng Ä‘Æ°á»ng lối của má»™t thứ "kinh tế phân phối" trong cách tổ chức và sinh hoạt; trong đó, có rất nhiá»u những qui định chẳng những là m khó cho ngÆ°á»i tÃn hữu nhÆ°ng nhất là còn là m lu má» các giá trị nhân bản cÅ©ng nhÆ° những giá trị cứu Ä‘á»™ của Tin mừng. Ngược lại, khi phải đối diện vá»›i ngÆ°á»i khác tôn giáo, hoặc khi phải đối diện vá»›i bầu khà kinh tế thị trÆ°á»ng mà trong đó có rất nhiá»u giá trị khác, nhiá»u tổ chức khác có thể quyến rÅ© tâm hồn con chiên, thì ngÆ°á»i mục tá» sẽ thấy phải là m sáng nét đẹp tinh tuyá»n, cao quý của đạo Chúa.
Quả tháºt, nhiá»u linh mục, và cả nhiá»u tÃn hữu nữa, đã quá quen vá»›i cÆ¡ chế xin-cho, quen vá»›i mối tÆ°Æ¡ng quan bá» trên-bá» dÆ°á»›i, quen vá»›i cung cách đòi há»i chứ không chịu luỵ phiá»n, quen vá»›i sá»± khoái trá được phục vụ chứ không phải phục vụ… và không nháºn ra được nhiá»u sá»± kỳ cục tháºm chà đến mức quái dị Ä‘i ngược lại hoà n toà n vá»›i tinh thần Tin mừng. Có thể chÃnh bầu không khà má»›i của ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng, bầu khà cạnh tranh gay gắt của thá»i đại WTO sẽ là những yếu tố tạo nên má»™t sá»± cải tổ bắt buá»™c đối vá»›i những môi trÆ°á»ng Giáo Há»™i; và nhÆ° thế, cÅ©ng có nhiá»u cÆ¡ may là m sáng lên nhiá»u giá trị đẹp của Tin mừng Äức Giêsu hÆ¡n.
Tạm kết.
Bầu khà kinh tế thị trÆ°á»ng trÆ°á»›c hết sẽ trở thà nh má»™t lá»i chất vấn đối vá»›i nếp sinh hoạt của Giáo Há»™i Việt Nam. Khi ngÆ°á»i tÃn hữu không tìm thấy được trong Giáo Há»™i những đáp ứng cho nhu cầu tâm linh chân chÃnh và có tÃnh nhân–thân của mình, thì sẽ có má»™t số ngÆ°á»i bá» Giáo há»™i, hoặc tìm đến những giải đáp khác; và khi mà các ngÆ°á»i có trách nhiệm trong Giáo Há»™i không "trả lá»i" được cho lá»i chất vấn ấy má»™t cách tá»± nguyện, thì sẽ đến lúc chÃnh qui luáºt cung cầu sẽ trở thà nh má»™t qui luáºt khách quan buá»™c Giáo Há»™i Việt Nam phải thay đổi cung cách của mình; nghÄ©a là khi mà ngÆ°á»i tÃn hữu ngán ngẩm và không còn nhiá»u nhu cầu vá» tôn giáo nữa, hoặc đúng hÆ¡n ngÆ°á»i tÃn hữu không còn chấp nháºn được tÃnh cách bị bó buá»™c trong Giáo Há»™i, thì các đấng báºc trong giáo há»™i má»›i cuống cuồng chạy theo để vá»›t vát. Có ngÆ°á»i đã phải nói rằng: tôi sốt ruá»™t vì chÆ°a thấy Giáo Há»™i Việt Nam suy sụp. Äó không phải là lá»i của má»™t ngÆ°á»i chủ trÆ°Æ¡ng xoá bá» tôn giáo, nhÆ°ng là ná»—i lòng của má»™t linh mục nháºn thấy rằng: vì Giáo Há»™i Việt Nam không có vị thánh để thá»±c hiện được má»™t sá»± cải tổ từ bên trong, thì Ä‘Ã nh phải chấp nháºn qui luáºt gay gắt của má»™t sá»± cạnh tranh trong ná»n kinh tế thị trÆ°á»ng để có được má»™t sá»± cải tổ bắt buá»™c từ bên ngoà i váºy.
Lm. Giúe Nguyá»…n Trá»ng Viá |