Tuần này chúng tôi định trình bày kế hoạch CHUYỂN RÁC từ Trung Quốc xuống Việt Nam bằng Phong Bì theo kế hoạch Hướng Nam của bà Thổng Thống Đài Loan Thái Anh Văn, nhưng một số độc giả muốn chúng tôi trình bày thêm về các phương thức có thể xử dụng để kiện Công ty Formosa Hà Tĩnh cũng như các viên chức chính phủ lạm dụng quyền hành gây thiệt hại nghiêm trọng cho dân chúng, nên chúng tôi tạm gác vấn đề CHUYỂN RÁC lại và đề cập thêm về vấn đề đi kiện Formosa.

KINH NGHIỆM VỤ ÁN TRÀN DẦU Ở VỊNH MEXICO

TrÆ°á»›c khi nói về các phÆ°Æ¡ng thức có thể dùng để kiện vụ cá chết, chúng ta thá»­ nhìn qua vụ tràn dầu tại Vịnh Mexico nằm 2010 đã được giải quyết nhÆ° thế nào Ä‘ể từ Ä‘ó rút kinh nghiệm.

Ngày 20.4.2010, giàn thăm dò Macondo Prospect thuộc giàn khoan Deepwater Horizon của Công ty British Petroleum (BP) đã nổ trên vịnh Mexico, cháy và chìm xuống khiến 11 công nhân bị thiệt mạng, 17 người bị thương, gần năm triệu thùng dầu thô dã tràn vào vùng vịnh Mexico làm cho hơn 1.770 km đường bờ biển phía nam nước Mỹ bị ô nhiễm nghiêm trọng, nặng nhất là ba tiểu bang Mississippi, Alabama và Florida.

Các vụ kiện đòi bồi thường thiệt hại đã diá»…n ra và kéo dài trong 6 năm. Sau nhiều cuá»™c thÆ°Æ¡ng lượng trong và ngoài tòa, kết quả ngày 4.4.2016, Thẩm phán Carl J. Barbier thuá»™c Tòa Khu Vá»±c Liên Bang ở New Orleans đã Ä‘Æ°a ra má»™t phán quyết dày 44 trang gồm những Ä‘iểm chính nhÆ° sau: Công ty BP phải ná»™p 5,5 tá»· USD tiền phạt theo sụ quy định của Đạo luật Nuá»›c sạch (Clean Water Act) của liên bang vàkhoảng 20 tá»· USD bồi thường các thiệt hại về dân sá»±.

Công ty BP nói rằng họ phải trả khoảng 53 tá»· USD cho vụ Ã¡n gồm việc bồi thường thiệt hại về dân sá»± qua các cuá»™c thÆ°Æ¡ng lượng, làm cho nÆ°á»›c sạch và các khoản phạt về dân sá»± cÅ©ng nhÆ° hình sá»±. Bá»™ truởng TÆ° pháp Mỹ Loretta Lynch cho rằng đây là “mức phạt lá»›n nhất đối vá»›i má»™t Ä‘Æ¡n vị trong lịch sá»­ nÆ°á»›c Mỹ”.

Nhìn cách giải quyết và kết quả của vụ án nói trên, ít ai không ngạc nhiên khi thấy Đảng CSVN và chính phủ Nguyá»…n Xuân Phúc chỉ cho Công ty Formosa Hà TÄ©nh ná»™p 500 triệu USD để giải quyết toàn bá»™ vụ án và còn dá»± trù sẽ miá»…n truy tố về hình sá»± cho Công ty! Kết quả này cho thấy nhà cầm quyền đã hành Ä‘á»™ng bất chấp quyền lợi của đất nÆ°á»›c cÅ©ng nhÆ° của người dân. Do đó, cần phải kết hợp đấu tranh về tÆ° pháp vá»›i đấu tranh về chính trị để Ä‘Æ°a ná»™i vụ ra ánh sáng và đòi công lý.

KHÓ KHĂN DO HỆ THỐNG TỐ TỤNG

Chúng tôi đã đọc các bài của hai ký giả Gia Ninh và Cát Linh thuộc đài RFA phỏng vấn một số luật gia trong và ngoài nước về các phương thức có thể dùng để kiện Công ty Formosa Hà Tĩnh đòi bồi thường thiệt hại, chúng tôi thấy những phát biểu của Luật sư Lê Quốc Quân là thực tế và phù hợp với luật pháp hơn cả,

Luật sÆ° Lê Quốc Quân nói rằng "luật Việt Nam chÆ°a qui định các Ä‘Æ¡n tập thể (class action), nên để từng cá nhân phải có Ä‘Æ¡n, và toàn bá»™ rồi cÅ©ng có Ä‘Æ¡n tác Ä‘á»™ng sẽ lá»›n hÆ¡n". Điều này hoàn toàn đúng vì luật Việt Nam không công nhận tố quyền tập thể (class action), nên má»—i cá nhân phải làm Ä‘Æ¡n riêng.

Ở Mỹ khi xảy ra những vụ kiện béo bở và chắc ăn nhÆ° vụ tràn dầu ở Vịnh Mexico, rất nhiều tổ hợp luật sÆ° đã đứng ra đại diện cho những người bị hại mà không lấy trÆ°á»›c má»™t Ä‘ồng xu nào. Mọi việc họ lo hết. Chi phí của họ sẽ được tính bằng phần trăm trên trên kết quả sẽ thu nhận được nhÆ° 10% hay 20% chẳng hạn.

Vụ kiện thải Ä‘á»™c chất ở VÅ©ng Áng cÅ©ng là má»™t vụ kiện “chắc ăn 100%” nhÆ°ng khốn khổ là nó lại xảy ra tại Việt Nam, má»™t nÆ°á»›c có hệ thống tÆ° pháp rất tàn tệ, nên chẳng tổ hợp luật sÆ° nào dám đứng ra lãnh thầu vụ kiện. Tòa án ở đây không phải là cÆ¡ quan bảo vệ công lý mà là má»™t cÆ¡ quan xét xá»­ theo Ä‘Æ¡n đặt hàng. Do đó, các luật sÆ° khi đứng ra bảo vệ quyền lợi của người dân, họ phải đối phó vá»›i nhiều vấn đế rất phức tạp và thường là rất nguy hiểm.

Hiện nay, có nhiều dấu hiệu cho thấy chính quyền đang ra lệnh cho công an lập kế hoạch ngăn chận phong trào làm đơn kiện tập thể Công ty Formosa. Một số “luật sư cò mồi” đã được chính quyền đưa ra đại diện cho một số nhóm người bị hại, đòi chính quyền cho xem bản cam kết giữa Công ty Formosa và chính quyền về việc bồi thường 500 USD và tuyên bố nếu thấy lời cam kết này là hợp lý, họ sẽ tuân hành bản cam kết đó. Đây là kế bẻ đũa từng chiếc. Trong khi Công ty BP phải tốn mất 53 tỷ USD để phục hồi môi trường và bồi thường cho các nạn nhân, Formosa Hà Tĩnh chỉ đưa 500 triệu USD mà “hợp lý” cái khỉ khô gì?

Tài liệu của nhà cầm quyền cho biết có khoảng 263.000 người bị thiệt hại do vụ cá chết. Trong số này chúng ta sẽ chia ra ba loại bị thiệt hại chính: Loại 1 gồm các ngÆ° dân. Loại 2 là các cÆ¡ sở kinh doanh về sản phẩm ngÆ° nghiệp và các tiệm ăn, và loại 3 là các công ty du lịch. Việc phân loại này sẽ giúp chúng ta xác định sá»± thiệt hại má»™t cách chính xác hÆ¡n. Loại 1 đông nhất, có lẽ phải chia ra khoảng 40 nhóm, má»—i nhón khoảng 5.000 người.

Trong vụ tràn dầu ở Mexico, má»—i nhóm có luật sÆ° đứng ra đại diện riêng để ná»™p Ä‘Æ¡n kiện và thÆ°Æ¡ng lượng vá»›i BP. Cuối cùng ông Chánh án sẽ gá»™p chung lại. Tại Việt Nam, vì các luật sÆ° đứng ra biện há»™ đều là tá»± nguyện, vậy phải tìm cách để bảo vệ họ và cung cấp cho họ các chi phí cần thiết để hoàn thành hồ sÆ¡ tố tụng. Đó là má»™t chuyện không dá»….

VẤN ĐỀ XÁC ĐỊNH SỰ THIỆT HẠI

Khi xác định sá»± thiệt hại, việc khó khăn nhất là xác định lá»—i của bị Ä‘Æ¡n và sá»± quan hệ nhân quả giữa lá»—i của bị Ä‘Æ¡n vá»›i những thiệt hại đã gây ra. NhÆ°ng trong vụ tràn dầu ở Vịnh Metxico và vụ thải chất Ä‘á»™c ở VÅ©ng Án, hai công ty có trách nhiệm Ä‘ã nhận lá»—i, nên mọi chuyện trở nên dá»… dàng. Vấn đề còn lại xác định sá»± thiệt hại má»™t cách chính xác và buá»™c Công ty Formosa phải bồi thường đầy đủ.

1.- Vá»›i thiệt hại về môi trường: Chính phủ phải cho các công ty quốc tế chuyên phục hồi môi trường lãnh thầu thá»±c hiện công trình phụ hồi và bắt Công ty Formosa thanh toán. Để phục hồi môi trường ở Vinh Mexico, Công ty BP phải tốn không dÆ°á»›i 20 tá»· USD. Sá»± phục hồi môi trường ở 4 tỉnh miền Trung khó hÆ¡n nhiều nên không thể dÆ°á»›i 10 tá»· USD được. Tại sao chính phủ tá»± ý cho Công ty Formosa chỉ trả má»™t số tiền tượng trÆ°ng là 500 triệu USD? Nhiều người nghÄ© rằng Nhà NÆ°á»›c muốn cho các công ty nhà nÆ°á»›c lãnh làm chuyện đó để chấm mút, còn kết quả nhÆ° thế nào, sống chết mặc bây, nên chính phủ má»›i chấp nhận má»™t số tiền ít ỏi nhÆ° vậy.

2.- Vá»›i thiệt hại của tÆ° nhân: Luật buá»™c sá»± thiệt hại được bồi thường phải là sá»± thiệt hại đã thá»±c sá»± xảy ra (actual damages). Trong vụ dầu tràn ở Vịnh Mexico, có khoảng 220.000 nạn nhân, tòa bắt bồi thường 20 tá»· USD. Trong vụ cá chết ở VÅ©ng Ánh, có khoảng 263.000 nạn nhân, dù giá sinh hoạt ở Việt Nam rẽ hÆ¡n, Công ty Formosa cÅ©ng phải bồi thường tối thiểu 4 tá»· USD, tức 1/5.

3.- Tiến phạt gây thiệt hại: Tòa thường ban cho người bị thiệt hại má»™t số tiền được gọi là thiệt hại trừng phạt (punitive damages), khi hành vi của bị Ä‘Æ¡n phát xuất do sá»± cố ý, bừa bãi, có gian ý, thù oán hay áp bức (willful, wanton, malicious, vindictive, or oppressive). Tiền thiệt hại trừng phạt được trao cho người bị thiệt hại không phải là tiền bồi thường, nhÆ°ng để ngăn ngừa bị Ä‘Æ¡n đừng tham gia vào các hành vi tÆ°Æ¡ng tá»± nữa. Các cuá»™c Ä‘iều tra cho thấy việc thải nÆ°á»›c có Ä‘á»™c chất của Công ty Formosa là má»™t hành vi bừa bãi và có gian ý (wanton and malicious) nên phải xin tòa định thêm tiến phạt này.

DÂN SỰ ĐI ĐÔI VỚI HÌNH SỰ

Để vụ kiện có thể tiến hành một cách nhanh chóng, công việc đầu tiên là nên thương lượng ngoài Tòa như có quy định ở Chương XXXIII của Bộ Luật Dân Sự Tố Tụng. Nếu các cuộc thương lượng này mà thành, có thể xin Tòa công nhận bằng một bản án và được thi hành như thi hành án. Trong thời gian tố tụng, trước khi Tòa xử, cũng có thể thương lượng như vậy.

Trong vụ tràn dấu ở Vinh Mexico, các luật sÆ° Mỹ cÅ©ng đã làm nhÆ° vậy má»›i có bản án ngày 4.4.2016, nếu đợi tranh tụng và Ä‘em ra xét xá»­, vụ tranh tụng có thể kéo dài nhiều năm nữa.

Khi tiến hành các vụ kiện về dân sá»±, các phong trào quần chúng cÅ©ng phải yêu cầu nhà cầm quyền làm các thủ tục Ä‘iều tra hình sá»± để truy tố các viên chức Ä‘iều khiển Công ty Formosa Hà TÄ©nh cÅ©ng nhÆ° các viên chức chính quyền vi phạm luật đã thông đồng vá»›i Công ty này gây thiệt hại cho môi trường và dân chúng.

Các Ä‘iều 183, 184 và 188 của Bá»™ Luật Hình Sá»± có quy định các tá»™i gây ô nhiá»…m nguồn nÆ°á»›c, gây ô nhiá»…m đất và huá»· hoại nguồn lợi thuá»· sản, má»—i tá»™i có thể bị phạt tá»›i 5 năm tù, chÆ°a kể phạt tiền.

Các Ä‘iều 281, 282, 283 và 285 của Bá»™ Hình Luật có quy định các tá»™i lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ; tá»™i lạm quyền trong khi thi hành công vụ; tôi lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng đối vá»›i người khác để trục lợi, và tá»™i thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng. Các tá»™i này đều có thể bị phạt tá»›i 5 năm tù và phạt tiền.

Tuy nhiên, cho đến nay, nhà cầm quyền vẫn chưa cho mở các cuộc điều tra để truy tố. Trái lại chính quyền chỉ cho mở cuộc điều tra về một số vi phạm nhỏ (52 vi phạm!) của Công ty Formosa để trấn an dư luận, đồng thời đem một số viên chức cấp nhỏ tại địa phương ra làm con bài thí.

Sáng ngày 7.7.2016, hÆ¡n 3 ngàn giáo dân Cồn Sẻ thuá»™c xã Quảng Lá»™c, thị xã Ba Đồn, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình, đã bất ngờ xuống đường biểu tình Ä‘òi trục xuất Formosa và yêu cầu Bá»™ trưởng Tài nguyên - Môi trường Trần Hồng Hà phải từ chức. Họ vừa Ä‘i vừa hô các khẩu hiệu bảo vệ môi trường và chống các hành vi bao che cho Formosa. Điều này chứng tỏ dân chúng không đồng ý cách giải quyết lập lờ và bất công của chính phủ. Ngay sau đó, lá»±c lượng CA, Cảnh sát cÆ¡ Ä‘á»™ng đã bất ngờ ra tay đàn áp đẫm máu người biểu tình. Hàng loạt lá»±u đạn cay được ném thẳng về phía bà con ngÆ° dân.

Sau cuộc biểu tình này, cuộc chiến chống Formosa được phát động trở lại. Không có cuộc chiến này, đất nước sẽ trở thành một thùng rác, một lò sát sinh của cả Trung Quốc lẫn Đài Loan.

Ngày 14.7.2016