Việt Nam – Xứ sở nà y nợ ông ấy lá»i tri ân
16.03.2017
|
Linh mục Alexandre De Rhodes |
ThÆ°Ì£c têÌ, chiÌnh việc bổ sung phần La tinh của cha Alexandre De Rhodes Ä‘ã trở thaÌ€nh Ä‘oÌng goÌp quan troÌ£ng bậc nhâÌt giuÌp hiÌ€nh thaÌ€nh nên chữ viêÌt theo lôÌi La tinh maÌ€ sau Ä‘oÌ nhanh choÌng trở thaÌ€nh quôÌc ngữ Việt Nam.
Khi đọc những dòng chữ Việt ngữ này, là
baÌ£n Ä‘ang chiêm ngưỡng taÌc phẩm của caÌc linh muÌ£c thÆ°Ì€a sai DoÌ€ng Tên gồm
caÌc cha Gaspar De Amaral, cha Antonio Barbosa, cha Francisco De Pina vaÌ€ cha
Alexandre De Rhodes, tâÌt cả hoÌ£ đều laÌ€ taÌc giả của quôÌc ngữ maÌ€ ngÆ°Æ¡Ì€i
Việt ta đang sỠdụng hàng ngày.
VÆ¡Ìi linh muÌ£c Gaspar De Amaral, cha Ä‘ã soaÌ£n
cuôÌn tÆ°Ì€ Ä‘iển Việt – Bồ. VÆ¡Ìi linh muÌ£c Antonio Barbosa, cha soaÌ£n cuôÌn
từ điển Bồ – Việt. Với linh mục Francisco De Pina, được cho là cha đã dựa
và o cách phát âm tiếng Bồ để chuyển tá»± ghi chép tiếng Việt khi ông và o Äà ng
Trong (Từ sông Gianh trở và o Nam). NhÆ°ng các cha đều mâÌt khaÌ sÆ¡Ìm, tuy vậy,
cuÌ€ng vÆ¡Ìi một sÃ´Ì linh muÌ£c khaÌc trong giai Ä‘oaÌ£n tiên khởi naÌ€y, caÌc cha
Ä‘ã giuÌp đặt nền moÌng đầu tiên cho quôÌc ngữ Việt Nam.
VÆ¡Ìi linh muÌ£c Alexandre De Rhodes, thiÌ€ cha
đã dựa vào hai công trình từ điển nêu trên và bổ sung thêm phần La
tinh để hiÌ€nh thaÌ€nh nên cuôÌn tÆ°Ì€ Ä‘iển Việt – Bồ – La.
ThÆ°Ì£c têÌ, chiÌnh việc bổ
sung phần La tinh của cha Alexandre De Rhodes Ä‘ã trở thaÌ€nh Ä‘oÌng goÌp quan
troÌ£ng bậc nhâÌt giuÌp hiÌ€nh thaÌ€nh nên chữ viêÌt theo lôÌi La tinh maÌ€ sau
Ä‘oÌ nhanh choÌng trở thaÌ€nh quôÌc ngữ Việt Nam.
ÄaÌnh giaÌ về vai troÌ€ của linh muÌ£c Alexandre
De Rhodes trong việc khai sinh nên quôÌc ngữ Việt Nam, tÆ¡Ì€ Nguyệt San MISSI
do caÌc linh muÌ£c DoÌ€ng tên ngÆ°Æ¡Ì€i PhaÌp quản lyÌ Ä‘ã tÆ°Ì€ng viêÌt nhân diÌ£p
kỷ niệm 300 năm ngày sinh của ông, đại lược như sau: “Khi cho
Việt Nam các mẫu tự La Tinh, cha Alexandre De Rhodes đã đưa Việt Nam đi trước
đến ba thế ká»·â€.
Quả vậy, khi chÃnh thức xác định mẫu tá»±, bằng
cách in quyển từ điển và các sách đầu tiên bằng chữ quốc ngữ tại nhà in
Vatican – Roma, thì cha Alexandre De Rhodes đã giải phóng cho nước Việt Nam
về chữ quôÌc ngữ.
Bởi lẽ trÆ°Æ¡Ìc Ä‘oÌ, tÆ°Æ¡ng tÆ°Ì£ nhÆ° Nháºt Bản vÃ
Cao Ly (Triều Tiên), thiÌ€ ngÆ°á»i Việt Nam sá» dụng lôÌi chữ viết tÆ°Æ¡Ì£ng hiÌ€nh,
biểu yÌ của ngÆ°á»i Tà u hoặc chữ nôm do tÆ°Ì£ saÌng chÃªÌ và bị nô lệ vì chữ
viết nà y. Chỉ mới cách đây không lâu, người Cao Ly mới chế biến ra chữ viết
riêng của há», nhÆ°ng vẫn không theo caÌch viêÌt La tinh nên biÌ£ haÌ£n chêÌ
nhiều. Còn ngÆ°Æ¡Ì€i Nhật Bản thì sau nhiá»u lần thá» nghiệm chÃªÌ biêÌn lôÌi chữ
viêÌt khaÌc, nhÆ°ng cuôÌi cuÌ€ng đã phải bó tay và đà nh trở vá» vá»›i lối viết
tÆ°Æ¡Ì£ng hiÌ€nh, biểu yÌ của ngÆ°á»i Tà u.
Trong khi đó, chiÌnh ngÆ°Æ¡Ì€i Tà u dÆ°Æ¡Ìi chÃªÌ Ä‘Ã´Ì£
cộng sản của Mao TraÌ£ch Äông cũng Ä‘ã tÆ°Ì€ng tìm cách dùng các mẫu tá»± La Tinh
để chế biến ra chữ viết của mình, nhÆ°ng cho đến nay vẫn chÆ°a thà nh công. Váºy mÃ
dân tộc Việt Nam, nhỠcông ơn của cha Alexandre De Rhodes, đã tiến bộ trước
ngÆ°á»i Tà u đến hÆ¡n ba thÃªÌ kỷ rưỡi (1651 – 1017 – tiÌnh tÆ°Ì€ năm in cuôÌn tÆ°Ì€
Ä‘iển Việt – Bồ – La đêÌn thÆ¡Ì€i Ä‘iểm hiện nay.
Dĩ nhiên, không phải chỉ riêng mình cha
Alexandre De Rhodes khởi xướng ra chữ Quốc ngữ. Trước đó, các cha thừa sai Dòng
Tên ngÆ°á»i Bồ ÄaÌ€o Nha ở Ma Cao đã nghÄ© ra má»™t số phát âm tiếng Việt, viết bằng
các mẫu tá»± La Tinh rồi. Tuy nhiên, chiÌnh cha Alexandre De Rhodes là ngÆ°á»i hệ
thôÌng hoÌa, hoaÌ€n tâÌt công trình laÌ€m ra chữ quốc ngữ thà nh công vaÌ€o năm
1651, tÆ°Ìc là năm mà cuốn tá»± Ä‘iển Việt – Bồ – La chà o Ä‘á»i taÌ£i nhà in Vatican –
Roma.
ThÃªÌ nên, chÃnh taÌ£i nhà in Vatican ở Roma laÌ€
nÆ¡i mà Việt Nam nháºn được chữ viết của mình, vaÌ€ chiÌnh năm 1651 cÅ©ng là năm
khai sinh chÃnh thức của chữ quốc ngữ Việt Nam.
Theo Ä‘oÌ, chữ viêÌt theo lôÌi La tinh ban đầu
được các nhà truyá»n giáo đặt ná»n móng cho việc sá» dụng trong cá»™ng đồng Ki-tô
giáo Việt Nam, đêÌn khi được ngÆ°Æ¡Ì€i dân Việt Nam châÌp nhận vaÌ€ sử duÌ£ng
rộng rãi trong tâÌt cả caÌc lĩnh vÆ°Ì£c Ä‘Æ¡Ì€i sôÌng xã hội, thiÌ€ mặc nhiên
nó Ä‘ã tÆ°Ì£ miÌ€nh Ä‘Æ°Æ¡Ì£c nâng câÌp thà nh chữ quốc ngữ.
Ghi nhận công nghiệp của cha Alexandre De
Rhodes đối vá»›i xứ sở, năm 1941, má»™t tấm bia ká»· niệm nhân ngà y sinh nháºt thứ 350
của cha Ä‘ã Ä‘Æ°Æ¡Ì£c dÆ°Ì£ng ở gần bên bá» Hồ GÆ°Æ¡m trÆ°á»›c cá»a Ä‘á»n bà Kiệu – HaÌ€ Nội.
Äến năm 1957, khi HaÌ€ Nội thuộc sÆ°Ì£ quản lyÌ của chiÌnh quyền Cộng Sản
thiÌ€ bia đã bị gỡ bá».
ChiÌnh quyền SaÌ€i GoÌ€n cũ đặt tên ông cho
một con Ä‘Æ°Æ¡Ì€ng toÌ£a laÌ£c trÆ°á»›c mặt Dinh Äộc Lập, nay laÌ€ Dinh ThôÌng NhâÌt,
đối xứng vá»›i phÃa bên kia là đưá»ng Hà n Thuyên, tên danh sÄ© được ghi nháºn có
công phát triển và phổ biến lối chữ Nôm. Sau năm 1975, chiÌnh quyền cộng sản
đổi tên Ä‘Æ°Æ¡Ì€ng thaÌ€nh ThaÌi Văn Lung vaÌ€ bây giÆ¡Ì€ thiÌ€ Ä‘ã trả laÌ£i tên cũ
là Alexandre De Rhodes cho con đường này.
Về tiểu sử: Nguyên, cha Alexandre De Rhodes
(ÄăÌc Lộ) sinh ngaÌ€y 15/03/1591 (hay 1593?) tại vùng Avignon, miá»n nam nÆ°á»›c
Pháp. Gia đình ông thuộc gốc Do Thái ở thà nh phố Rhodes (bán đảo Iberia), tổ
tiên sang tị nạn ở vuÌ€ng Avignon là đất của Giáo Hoà ng. Ông gia nháºp Dòng Tên
tại Roma năm 1612, thá»i kỳ công cuá»™c truyá»n giáo cho các dân tá»™c Ä‘ang trên Ä‘Ã
phát triển mạnh mẽ.
Äầu năm 1625, cha Alexandre De Rhodes đêÌn
Việt Nam băÌt đầu tÆ°Ì€ Há»™i An. Cha bắt đầu há»c tiếng Việt và chá»n tên Việt lÃ
Äắc-Lá»™. Từ đó, Việt Nam trở thà nh quê hÆ°Æ¡ng thứ hai của cha. NhÆ°ng cuá»™c Ä‘á»i
truyá»n giáo của cha ở đây rất gian nan, trong vòng 20 năm, cha bị trục xuất đến
sáu lần. ÄêÌn năm 1645, cha bị Chúa Nguyá»…n vÄ©nh viá»…n trục xuất khá»i Việt Nam.
Cha mất ngà y 5/11/1660 ở Iran, thọ 69 tuổi.
Hiện nay, ở Việt Nam Ä‘ã tÆ°Ì€ng xuâÌt hiện
yÌ kiêÌn phủ nhận công lao Ä‘oÌng goÌp của cha Alexandre De Rhodes trong
việc khai sinh chữ quôÌc ngữ, một trong sÃ´Ì hoÌ£ nêu quan Ä‘iểm: “Alexandre
De Rhodes là m sách bằng chữ quốc ngữ là để phụng sá»± cho việc truyá»n bá đức tin
Ki-tô giáo, chứ tuyệt đối không vì bất cứ má»™t lợi Ãch nhá» nhoi nà o của ngÆ°á»i
Äại Việt cả. NgÆ°á»i Việt Nam đã táºn dụng chữ quốc ngữ, mà má»™t số cố đạo đã đặt
ra, vá»›i sá»± góp sức của má»™t số con chiên ngÆ°á»i Äại Việt, để là m lợi khà cho việc
giảng đạo, thà nh lợi khà của chÃnh mình để phát triển văn hóa dân tá»™c, để
chuyển tải một cách đầy hiệu lực những tư tưởng yêu nước và những phương thức
đấu tranh nhằm láºt đổ ách thống trị của thá»±c dân Pháp. Äây chẳng qua là chuyện
'gáºy ông Ä‘áºp lÆ°ng ông' mà thôiâ€. [1]
Riêng đôÌi vÆ¡Ìi công chúng, thiÌ€:
– LôÌi chữ viêÌt Ä‘ã trở thaÌ€nh quôÌc ngữ
của xứ sở vÆ¡Ìi chiÌn mÆ°Æ¡i triệu đồng baÌ€o cả trong và ngoà i nÆ°á»›c cùng sá»
dụng;
– LôÌi chữ viêÌt Ä‘Æ°Æ¡Ì£c duÌ€ng để thể hiện
những doÌ€ng liÌ£ch sử oai huÌ€ng của dân tộc tÆ°Ì€ thuở hồng hoang đêÌn nay;
– LôÌi chữ viêÌt Ä‘Æ°Æ¡Ì£c duÌ€ng để thể hiện
lÆ¡Ì€i ru “Ầu Æ¡ …†ân cần của meÌ£ tÆ°Ì€ ngaÌ€y sinh ra ta laÌ€m kiêÌp ngÆ°Æ¡Ì€i;
– LôÌi chữ viêÌt Ä‘Æ°Æ¡Ì£c duÌ€ng để thể hiện
sự yêu thương giữa những thành viên trong gia đình, giữa những đôi tình
nhân, giữa những người tri kỷ …
– LôÌi chữ viêÌt Ä‘Æ°Æ¡Ì£c duÌ€ng thể hiện ca tÆ°Ì€
những nhaÌ£c phẩm bâÌt tử nhÆ° BaÌ£ch Äằng Giang, Hội nghiÌ£ Diên Hồng, TrÆ°ng
Nữ Vương, Lòng mẹ, Tình ca …
– LôÌi chữ viêÌt maÌ€ dân ta coÌ thể tÆ°Ì£ haÌ€o
laÌ€ riêng biệt trong khi râÌt nhiều quôÌc gia khaÌc, kể cả nhiá»u cÆ°á»ng quốc
vẫn coÌ€n phải vay mÆ°Æ¡Ì£n (UÌc, Phi Luáºt Tân, Tân Gia Ba, ÂÌn Äá»™, Gia Nã Äại,
Nháºt Bản, Äại Hà n …);
ThiÌ€ ngÆ°Æ¡Ì€i khai sinh của lôÌi chữ viêÌt âÌy
chăÌc chăÌn phải laÌ€ ÂN NHÂN của xứ sở miÌ€nh, bâÌt kể đêÌn quôÌc tiÌ£ch của
hoÌ£, bâÌt kể đêÌn tôn giaÌo của hoÌ£ vaÌ€ bâÌt kể đêÌn động cÆ¡ của hoÌ£ khi
khai sinh lôÌi chữ âÌy!
Và với chế độ:
– LôÌi chữ viêÌt Ä‘Æ°Æ¡Ì£c Ông Hồ Chà Minh duÌ€ng
để viêÌt lÆ¡Ì€i Tuyên ngôn độc lập khai sinh chÃªÌ Ä‘Ã´Ì£;
– LôÌi chữ viêÌt Ä‘Æ°Æ¡Ì£c duÌ€ng để thể hiện
HiêÌn phaÌp quy định sá»± Ä‘á»™c tôn chÃnh trị của Äảng Cá»™ng Sản;
– LôÌi chữ viêÌt Ä‘Æ°Æ¡Ì£c duÌ€ng trong tâÌt cả
moÌ£i sinh hoaÌ£t chiÌnh triÌ£, haÌ€nh chiÌnh, xã hội, kinh têÌ, giaÌo duÌ£c, văn
hoÌa …
– Lối chữ viết mà hÆ¡n 700 tÆ¡Ì€ baÌo của chế Ä‘á»™
đang dùng;
– Lối chữ viết mà hÆ¡n 24.000 viÌ£ tiêÌn sĩ khoa
bảng quôÌc gia Ä‘ang duÌ€ng;
– Lối chữ viết mà hÆ¡n 400 trÆ°Æ¡Ì€ng ÄaÌ£i hoÌ£c,
cao đẳng caÌc loaÌ£i vaÌ€ haÌ€ng vaÌ£n trÆ°Æ¡Ì€ng hoÌ£c caÌc câÌp Ä‘ang duÌ€ng;
NhÆ°ng lại không mâÌy ai trong số há» nhăÌc đêÌn
ngà y sinh nháºt của cha Alexandre De Rhodes, ngÆ°Æ¡Ì€i coÌ công khai sinh lối chữ
viết mà nghiá»…m nhiên đã là quôÌc ngữ của xứ sở, nhÆ° là má»™t trong những ân nhân
của dân tá»™c nà y thì tháºt là đáng thất vá»ng!
Tôi tin rằng, xứ sở nà y nợ ông ấy lá»i tri ân!
Ls. Äặng Äình Mạnh (12-3-2017)
[1] http://antg.cand.com.vn
(daminhvn.net)
|