Äức tin của ký giả (nhân ngà y Thế giá»›i Truyá»n thông 17/05/2015)
16.05.2015
Tôn giáo là má»™t trong những chủ Ä‘á» mà ngÆ°á»i ta không dám Ä‘á» cáºp đến ngoà i xã há»™i cÅ©ng nhÆ° trong bữa ăn ngà y chúa nháºt: quá nhạy cảm… NhÆ°ng giải mã nó là công việc của các ký giả phụ trách mục tin tức tôn giáo. Trang blog Táºp vở tá»± do (Cahiers libres) đã đổi ngược vai trò, hỠđặt câu há»i vá»›i các ký giả…
NghỠnghiệp hay
thiên chức?
Ký giả Loup Besmond de Senneville của báo Tháºp Giá (La
Croix) trả lá»i: “Tôi không xem mình là ngÆ°á»i Ä‘i giảng Phúc Âm,†ông nói tiếp:
“Lãnh vực tôn giáo rất rộng: lãnh vực nà y không những mang tầm vóc thiêng liêng
mà còn mang tầm vóc đạo đức, pháp lý, địa chÃnh trị, xã há»™i , tà i chánh… ChÃnh
sự cân nhắc chung trên các tầm mức nà y đã là m cho tôi say mê, và là m cho lãnh vực
tôn giáo là má»™t môn há»c của ngà nh báo chÃ. Giải thÃch, giải mã, giúp để hiểu,
xét bối cảnh†đó là vai trò của ký giả.
Tin tức tôn giáo, “chất liệu để là m báoâ€, có giống nhÆ° các
chất liệu khác không?
“Tôi và o lãnh vá»±c tin tức tôn giáo là qua má»™t cÆ¡ há»™i nghá»
nghiệp,†ký giả Philippe Clanché giải thÃch, ông đã là m việc 14 năm ở Chứng tá
Kitô (Témoignage Chrétien), “má»™t tuần báo công giáo tìm ngÆ°á»i để theo dõi các
công việc của địa pháºn… và tôi ở lại là m việc vì tôi thÃch và vì tôi có kỹ
năng. Tin tức tôn giáo phải được xá» lý nhÆ° má»i sá»± kiện xã há»™i quan trá»ng: không
được đặt tình cảm nhiá»u ở đây nhÆ°ng phải có cái nhìn Ä‘á»™c láºp và có đầu óc phê
phán.â€
Ký giả Antoine Pasquier, cộng tác viên của Gia đình Công
giáo (Famille Chrétienne) cho biết: “Chúng tôi cố gắng phân tÃch theo chiá»u sâu
và có cái nhìn đức tin vá» các chuyện thá»i sá»±, thế tục cÅ©ng nhÆ° tôn giáo. Các
suy tư trải dà i trên các cột báo, dù là công việc của các ký giả hay của những
ngÆ°á»i ở bên ngoà i, Ä‘á»u mang mục Ä‘Ãch là m phong phú, nuôi dưỡng hiểu biết và các
suy tÆ° riêng của Ä‘á»™c giả. ÄÆ°Æ¡ng nhiên sÆ°á»n chÃnh của các suy tÆ° nà y vẫn là Phúc
Âm, vẫn là Giáo huấn của Giáo há»™i.â€
Trong các khách má»i của chúng tôi chỉ có nữ ký giả Chloé
Andries là là m việc cho “báo thÆ°á»ngâ€, bà có trang blog “Chúng ta cùng cầu nguyện
má»™t chút (Prions un peu)†trên báo ÄÆ°á»ng 89, Rue 89. “Tôi chá»n xa dần loại là m báo
tin tức. Tôi thÃch dà nh thì giá» là m má»™t cái gì có tÃnh lâu dà i hÆ¡n, hoặc viết
những bà i báo mà trong đó tôi có thể nhÃch má»™t chút cái nhìn vá» thá»i sá»± (nhÆ° ở
ÄÆ°á»ng 89) để nói vá» những chủ Ä‘á» bá» ngoà i có tÃnh kể chuyện, nhÆ°ng tháºt sá»± lÃ
kinh nghiệm sống của các tÃn hữu. Vì thế tôi Ä‘ang chuẩn bị tà i liệu vá» ngÆ°á»i
công giáo và tôi Ä‘ang cổ Ä‘á»™ng để là m má»™t tá» báo tam cá nguyệt ở Bỉ.â€
Các độc giả đủ loại
Tháºt ra má»—i báo nhắm đến má»™t tầng lá»›p Ä‘á»™c giả khác nhau:
“gia đình – cha mẹ con cái -, những ngÆ°á»i là m việc tÃch cá»±c ở giáo xứ và các
phong trà o của Giáo hội†đó là chuyên đỠcủa Gia đình Công giáo; “kitô-hữu hay
ngÆ°á»i công giáo giữ đạo, quan tâm đến thá»i sá»± tôn giáo, thá»i sá»± tôn giáo không
tóm tắt hết tất cả nhãn quan của thá»i sá»± chungâ€, đó là lãnh vá»±c của báo Tháºp
giá.
Ở Chứng tá Kitô, chÃnh các ý tưởng là m nên thà nh phần Ä‘á»™c giả:
“Tôi viết cho những Ä‘á»™c giả cùng chia sẻ má»™t cách tổng quát tầm nhìn của tôi vá»
Giáo há»™i: cởi mở trên tÃnh Ä‘a dạng của nhân loại, gắn vá»›i Ä‘á»i sống của giáo dân
nhiá»u hÆ¡n là gắn vá»›i giáo Ä‘iá»u, có khả năng theo Ä‘uổi má»™t lý tưởng nhÆ°ng không
lên án những ngÆ°á»i không thể đạt đến lý tưởng đó, có khả năng triển khai má»™t
và i cÆ¡ cấu của há» mà đa số ngÆ°á»i dân của chúng ta chÆ°a thấu hiểu được.†Ký giả
Philippe Clanché nói thêm: “Tôi xem mình nhÆ° má»™t ký giả dấn thân, trong nghá»
nà y không có tÃnh khách quan, còn đối vá»›i tôi, tÃnh trung láºp thì lại đáng ngá».â€
XỠlý đủ loại độc giả, đó là thách thức của báo đại chúng:
“Äá»™c giả của tôi có thể là ngÆ°á»i theo đạo Công giáo, đạo Hồi, ngÆ°á»i Do Thái,
ngÆ°á»i vô thần, ngÆ°á»i theo thuyết bất khả tri, ngÆ°á»i ghét các tu sĩ…†nữ ký giả
Chloé Andries giải thÃch. “Khi tôi viết má»™t Ä‘á» tà i tôn giáo, tôi cố gắng bao gồm
nhiá»u ngÆ°á»i nhất có thể, bất hoặc mức Ä‘á»™ hiểu biết của há» vá» tôn giáo thế nà o
Ä‘i chăng nữa. NhÆ°ng Ä‘iá»u nà y đôi khi cÅ©ng gặp vấn Ä‘á» vì những bà i vở thÆ°á»ng
ngà y không thể lúc nà o cÅ©ng lồng tôn giáo và o được. Chẳng hạn, trên mạng truyá»n
thông đại chúng, ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng hay há»i giáo hoà ng phản Ä‘á»™ng hay tiến bá»™.
Khung Ä‘á»c kiểu nà y mang tÃnh chÃnh trị, nhÆ°ng không áp dụng trong Giáo há»™i. Phải
giải tÃnh phức tạp nà y của tin tức nhÆ°ng vẫn kéo Ä‘á»™c giả vá» Ä‘á»c. Không phải lúc
nà o cÅ©ng dá»….â€
Äức tin của ký giả?
Váºy đâu là tÆ°Æ¡ng quan của ký giả vá»›i đức tin? Và vá»›i thể chế
Giáo hội?
“Tôi luôn cho mình là má»™t ký giả chứ không phải là ngÆ°á»i
theo đạo công giáoâ€, ký giả Philippe Clanché thổ lá»™ cho chúng tôi biết. “Văn
hóa vỠtôn giáo và đức tin của tôi giúp tôi hiểu và giải mã. Nó không ngăn cấm
gì tôi, nhưng cho tôi có một lòng tốt nà o đó. Chứng tá Kitô không phải để phục
vụ hay để dẫn truyá»n má»™t thể chế hay má»™t giáo huấn nà o. Và tinh thần công giáo
qua chứng tá vượt lên rất nhiá»u so vá»›i các thể chế trụ đỡ nó. Tôi quan tâm đến
giáo huấn nhÆ°ng không có má»™t sá»± tôn kÃnh đặc biệt. Tôi không được bảo vệ nó bằng
má»i giá cÅ©ng không chỉ trÃch nó má»™t cách có hệ thống. Trong trang blog của tôi,
tôi có thể nói lên các xác quyết riêng tư nhất của tôi hơn là trên tỠbáo
chung. ChÃnh tôi tá»± trách mình đã nhìn quá kỹ vá» các thể chế mà chÆ°a nhìn đủ vá»
các tÃn hữu. Chắc chắn là do lÆ°á»i, trên đỉnh thì luôn thấy rõ và đá»c rõ hÆ¡n lÃ
dÆ°á»›i thấp.â€
Theo ký giả Loup Besmond: “Nếu trên các báo đại chúng, Giáo
há»™i thÆ°á»ng bị xem nhÆ° má»™t thể chế cá»±c mạnh, nhÆ°ng trên thá»±c tế thì ngược lại,
Giáo há»™i rất nhân bản: “Từ khi tôi phụ trách mục thá»i sá»± tôn giáo, cái nhìn của
tôi vá» thể chế đã thay đổi hẳn. Tôi ý thức nhiá»u hÆ¡n trÆ°á»›c vá» các yếu Ä‘uối, vá»
khÃa cạnh “nhân bản†của Giáo há»™i và nhÆ° thế đối vá»›i tôi, nó mong manh hÆ¡n bao
giá» hết. Ngược lại, tôi cÅ©ng ý thức đến tÃnh mong manh của “máy mócâ€, nên mình
có thể can thiệp và o và thay đổi các sự việc từ bên trong. Trên quan điểm đức
tin, chúng ta có thể nói các cuộc gặp gỡ đã góp phần là m cho Giáo hội phong
phú. Tôi không bao giỠcảm thấy đức tin và công việc của tôi đi ngược với
nhau.â€
Còn đối vá»›i nữ ký giả Chloé Andries thì trÆ°á»›c hết là tÃnh Ä‘a
dạng của Giáo há»™i: “Má»™t và i nhóm công giáo được biết đến nhiá»u hÆ¡n các nhóm
khác, vì bây giá» há» biết cách nói chuyện vá»›i giá»›i truyá»n thông. NhÆ°ng các nhóm
nà y lại không nhất thiết là những nhóm đa số trong Giáo hội công giáo. VỠphần
mình, giá»›i truyá»n thông có khuynh hÆ°á»›ng thÃch các bà i diá»…n văn sắc bén, Ä‘Æ¡n giản
để ghi chép lại, vv... Äiá»u tôi thấy tế nhị nhất trong công việc của tôi đối vá»›i
Giáo há»™i: Giáo há»™i thì Ä‘a dạng, không quy vá» trung tâm, có nhiá»u khuynh hÆ°á»›ng.
Äôi khi tháºt khó để táºp trung và o tÃnh Ä‘a dạng nà y và để là m cho ngÆ°á»i khác hiểu.
CÅ©ng khó khi phá»ng vấn má»™t ngÆ°á»i mà không tạo được cảm giác là hỠđại diện cho
tất cả ngÆ°á»i công giáo ở Pháp và ở Navarre; lại còn khó hÆ¡n đối vá»›i ngÆ°á»i Hồi
giáo, há» không có má»™t cấu trúc thứ báºc rõ rà ng. TÃnh cá biệt hóa của niá»m tin
bao gồm hết tất cả má»i tÃn ngưỡng.â€
Äá»™c láºp và trung thà nh, đó là hai chữ chÃnh yếu của ký giả
Antoine Pasquier. Má»™t thăng bằng hiểm nghèo nhÆ°ng để phục vụ cho má»™t vấn Ä‘á»
chÃnh yếu: “Là m sao là m chứng cho Chân lý?†ký giả bảo vệ tầm nhìn của mình: “Tất
cả tùy thuá»™c và o cách mình hiểu nhÆ° thế nà o vá» luân lý nghá» báo. Phải trung láºp
và không đứng vá» phÃa nà o của má»™t chủ Ä‘á» hay không? ÄÆ°a các nguyên tắc luân lý
(tìm kiếm, kiểm chứng, đặt sá»± việc trong bối cảnh của nó, tổ chức theo thứ báºc,
bình giải và công bố má»™t bản tin có chất lượng)? Äó là định nghÄ©a thứ nhì mÃ
tôi tuân giữ khi là m việc ở tá» báo Chứng tá Kitô. Tá» báo của chúng tôi có Ä‘Æ°á»ng
lối viết riêng, trung thà nh vá»›i Chúa Kitô và vá»›i Giáo huấn của Giáo há»™i. Äức
tin của tôi phù vá»›i lòng trung thà nh nà y, tôi không có vấn Ä‘á». Äiá»u nà y không
ngăn tá» báo chúng tôi không có Ä‘á»™c láºp vá»›i các thể chế.â€
Là m sao nói lên một sự kiện tôn giáo?
Nữ ký giả Chloé Andries nháºn thấy có má»™t “khó khăn khi hà nh
nghá» báo trong lãnh vá»±c tôn giáo: đức tin gắn vá»›i Ä‘iá»u máºt thiết. Äối vá»›i tôi,
tÃnh máºt thiết nà y rất hữu Ãch để hiểu các hiện tượng tôn giáo, thế nhÆ°ng lại rất
khó để chuyển tải. Tôi Ä‘á» cáºp đến sá»± kiện tôn giáo nhÆ° má»™t sá»± kiện xã há»™i (nó
cÅ©ng có thể mang tầm mức chÃnh trị, văn hóa, xã há»™i). NhÆ°ng đức tin chÃnh tá»± nó
thì khó để nêu lên. Vì thế tôi thÆ°á»ng cố gắng bá» phần tin tức thuần túy hoặc
phân tÃch các quan Ä‘iểm của thể chế để xá» lý sá»± kiện tôn giáo nhiá»u hÆ¡n qua các
chứng tá, qua kinh nghiệm sống.â€
Äối vá»›i ký giả Antoine Pasquier, tÆ°á»ng thuáºt là hình thức chủ
yếu: “Tôi thÃch các tÆ°á»ng thuáºt, má»™t hình thức Ä‘i và o thá»±c tế ngay cả có thể gá»i
đó là hình thức nháºp thể. Cảm nháºn sá»± việc, gặp các nhân váºt chÃnh, biết được tầm
mức của vấn Ä‘á», và cÅ©ng để bị thúc bách theo các xác tÃn hoặc thà nh kiến của há».
Và nhất là là m chứng cho những gì chúng ta đã thấy và đã sống. Có phải đó là bổn
pháºn đầu tiên của nhà báo không?
Ký giả Loup Besmond ôn hòa hÆ¡n – “chÃnh sá»± kết hợp các hình
thức má»›i thÃch thú†– tuy nhiên ông thố lá»™, khi là m phóng sá»± trong má»™t khu phố
nghèo ở Rio de Janeiro mà Äức Phanxicô sẽ viếng thăm và i giá» sau đó, ông má»›i sống
được những giây phút đẹp nhất trong cuá»™c Ä‘á»i hà nh nghá» ký giả của mình.
Nhưng phóng sự cũng có những nghịch lý của nó, ký giả
Philippe Clanché nêu ra: “Tôi không phải là phóng viên bẩm sinh. Tôi luôn là m
việc trong ngà nh báo nhưng tôi không có các phương tiện để thỠnghiệm lâu và xa
hÆ¡n. Ở trong môi trÆ°á»ng công giáo thì khó để là m cho giáo dân nói ra nhất là ở
Rôma.†Tôi cá là bất cứ ký giả nà o cũng đã một lần đụng với loại “ngôn ngữ dao
búaâ€â€¦ “Tôi thÃch giải mã các bản văn hay các hà nh Ä‘á»™ng.â€
Bà i viết nà o ông tự hà o nhất? “Một bà i viết dà i vỠJoseph
Ratzinger / Benoit XVI, tháng 4 năm 2005 buổi chiá»u ngà i được bầu chá»n, mà tôi
đặt tá»±a là “NgÆ°á»i sợ thế giá»›iâ€. Bây giá» tôi vẫn nghÄ© cái tá»±a nà y là đúng cho dù
Äức Bênêđictô XVI vẫn có các giá trị nhân bản và trà thức của ngà i.â€
Thá»i gian của Giáo há»™i, thá»i
gian của báo chÃ? Là m thế nà o cân nhắc được tÃnh Ä‘a dạng/phức tạp của Giáo há»™i
và kinh nghiệm thiêng liêng khi chỉ có và i giỠvà phải theo một thể thức định sẵn?
Äối vá»›i ký giả Loup Besmond, đó là phần số của các ký giả:
“ÄÆ°Æ¡ng nhiên có hai “thá»i gian†khác nhau, hÆ¡n nữa thá»i gian của báo chà những
năm gần đây ngà y cà ng gia tốc! Äiá»u nà y muốn nói, thá»i gian của truyá»n thông
không còn là thá»i gian của luáºt gia, của ngÆ°á»i nghiên cứu, cÅ©ng không phải thá»i
gian của ngÆ°á»i giảng dạy. Luôn luôn có căng thẳng giữa hai việc nà y.â€
“Các cÆ¡ quan truyá»n thông khi nà o cÅ©ng đòi há»i nhanh lên vÃ
nhất là phải Ä‘Æ¡n giản hóa các vấn Ä‘á» (thuáºn/chống, tiến bá»™/phản ứng…)â€, ký giả
Philippe Clanché Ä‘Æ°a ra vấn Ä‘á». “TÆ° tưởng của Giáo há»™i không Ä‘i theo khuôn khổ
trắng Ä‘en nên khó. Mặt khác, Giáo há»™i không thể giảm thiểu xuống ở thứ báºc, ngÆ°á»i
công giáo sống trong xã há»™i chung, phản ứng nhÆ° ngÆ°á»i đồng thá»i, há» không nghe
theo chỉ dẫn của Tòa Thánh hay của hà ng giám mục. Nếu không, thánh Vinh Sơn,
linh mục Joseph Wresinski (1917-1988) đã không xây dá»±ng công trình có tÃnh ngôn
sứ của há».â€
Äứng trÆ°á»›c thách thức nà y, ký giả Clanché nhấn mạnh đến vai
trò của các “thông tÃn viên†trong Giáo há»™i: “Còn hÆ¡n là vấn Ä‘á» thá»i gian tÃnh,
chÃnh trong hình thức mà Giáo há»™i, đặc biệt là Vatican, đã không là m cho công
việc của báo chà trở nên dá»… dà ng. Ký giả nà o sẽ Ä‘á»c 100 trang Thông Ä‘iệp? Nhất
là trên Internet phải Ä‘Æ°a ra ngay láºp tức các Ä‘iểm chÃnh.†Và phải hiểu là các
thể chế rất nhạy cảm vá»›i thách thức nà y: “Tôi vui mừng ghi nháºn là há»™i đồng
Giám mục Pháp đã có tiến bá»™ khi lên tiếng phản ứng lại vá»›i các sá»± kiện, mÃ
không nhất thiết phải há»p tất cả các giám mục Ä‘ang ở rải rác khắp nÆ°á»›c. Và giáo
hoà ng sẽ ra thông Ä‘iệp vá» môi trÆ°á»ng trong và i tháng sắp tá»›i, trÆ°á»›c khi có cuá»™c
há»p thượng đỉnh ở Paris vá» khà háºu.â€
“Äức Phanxicô truyá»n đạt rất tà i tình, vừa là m ở má»™t “thá»i
gian ngắn†mà lại có tác Ä‘á»™ng tÃch cá»±c trên chiá»u dà i thá»i gianâ€, ký giả Chloé
Andries nêu ra. Sá»± đối nghịch giữa ngắn giá»/dà i giá» nà y không là m cho giá»›i báo
chà và Giáo hội chống nhau, nhưng đó là một thực tế mới.
“Thá»i gian của truyá»n thông†thì Ãt cấp bách hÆ¡n thá»i gian của
các tuần báo: ký giả Antoine Pasquier chia sẻ cách là m việc ở Gia đình Công
giáo: “Cùng cùng một đỠtà i mà cách xỠlý khác nhau: lần đầu tiên là m việc
trong cấp bách vá»›i và i yếu tố phân tÃch, lần thứ nhì thì toà n bá»™ hồ sÆ¡ nên cần
có thì giỠđể suy nghĩ, để cân nhắc bối cảnh. Thượng hội đồng giám mục tháng
10-2014 là một và dụ rất tiêu biểu: cùng một lúc phải ghi lại các thách thức
Ä‘ang được các giám mục thảo luáºn, cùng má»™t lúc phải Ä‘Æ°a ra các Ä‘Æ°á»ng hÆ°á»›ng
chÃnh và phải có má»™t bà i phân tÃch nóng hổi ngay. Sau thá»i gian đầu, báo Gia
đình Công giáo phải xem lại hồ sơ rộng hơn trên một số vấn đỠchủ chốt: chuẩn bị
cho hôn nhân, giáo dục tình cảm và tÃnh dục, các tÃn hữu đã ly dị…â€
Là m sao Ä‘á» cáºp đến các vấn đỠ“dá»… gây giáºn†nhÆ° khủng hoảng
của phái Lefebvre, đạo đức hôn nhân…?
“Khi nà o má»™t chủ Ä‘á» lại trở thà nh chủ Ä‘á» gây tranh luáºn? Ai
là ngÆ°á»i quyết định? Cái nhìn của má»—i tá» báo có thể khác nhau…†ký giả Antoine
Pasquier nhấn mạnh, đối với ông vai trò của tỠbáo của ông là là m “sáng tỠvà nếu
có dịp thì bà y tá» quan Ä‘iểm (nhÆ° trÆ°á»ng hợp áp phÃch quảng cáo buổi hòa nhạc của
Linh mục-Prêtres)â€. Äối vá»›i báo Gia đình Công giáo, dứt khoát tÃnh chuyên nghiệp
không đồng nghÄ©a vá»›i trung láºp. Äôi khi tá» báo không ngần ngại khi nhắc lại ná»n
tảng giáo huấn của Giáo há»™i vá» mặt đạo đức hôn nhân chẳng hạn)â€.
Còn đối với ký giả Loup Besmond, phải tìm một thế quân bình
giữa “tranh luáºn chỉ để tranh luáºn và bị rÆ¡i và o cám dá»— muốn được yên thân ‘muốn
sống hạnh phúc thì phải sống ẩn dáºt’â€. Äứng trÆ°á»›c các vấn Ä‘á» tế nhị (đụng đến
con ngÆ°á»i và phong tục táºp quán), phÆ°Æ¡ng pháp của ông là “giữ má»™t khoảng cách vÃ
để cho tất cả má»i ngÆ°á»i có tiếng nói của mìnhâ€.
Theo ký giả Philippe Clanché thì chÃnh trong các “chủ Ä‘á» gây
tranh cãi mà độc giả chỠở ký giả để giúp há» có được má»™t ý tưởngâ€. Khó khăn
chÃnh của các chủ Ä‘á» nà y nằm ở khoảng cách giữa những “lá»i nói chÃnh thức và thá»±c
tế ná»n tảngâ€. Lấy tiêu chuẩn nà o để nháºn định? Vất vả có thể gây ra do đứng ở vị
trà nà y hoặc vị trà kia: “Tôi vẫn rất chú tâm đến các quyết định của thể chế mÃ
đối vá»›i má»™t số ngÆ°á»i có thể là m cho há» tổn thÆ°Æ¡ng. Má»™t Giáo há»™i là m cho Ä‘au khổ,
dù vá» mặt thần há»c là đúng lý thì cần phải xem lại vấn Ä‘á».â€
Nữ ký giả Chloé Andries cÆ°á»i cho biết: “Äôi khi là m ký giả
cho truyá»n thông bình dân thì dá»… hÆ¡nâ€. “Äối vá»›i những vấn Ä‘á» gai góc, quan Ä‘iểm
khi là m báo ngoà i của tôi thì rõ rà ng và đơn giản. Ngược lại, khi là ký giả cho
truyá»n thông công giáo thì mình nhÆ° ở trong má»™t "gia đình". Äôi khi giữa các tÃn
hữu vá»›i nhau há» lại rất cay Ä‘á»™c vá»›i nhau hÆ¡n là vá»›i ngÆ°á»i không phải là tÃn hữu.
Há» giáºn anh em mình đã Ä‘em vấn Ä‘á» gia đình ra nói cho ngÆ°á»i lạ. CÅ©ng váºy, má»™t
tiếng nói bất bình có thể bị cho là gieo “bất hòaâ€.
famillechretienne.fr, Incarnar, Marta An Nguyễn chuyển dịch
|