[dangngocan]

Thời gian thấm thoắt, một năm nữa lại qua mau, chẳng còn bao ngày nữa là đến Tết Nguyên Đán, ngày Tết cổ truyền của dân tộc Việt Nam. Và người ta lại rục rịch lo việc tất niên. Chuyện tất niên là chuyện… tất nhiên!

Tất niên là một nghi thức nhằm ghi nhận việc kết thúc một năm và chuẩn bị bước sang năm mới. Tất niên có thể là một bữa tiệc Tất niên, liên hoan cuối năm, để bước sang năm mới và là một phần trong nghi thức Tết diễn ra vào những ngày cuối năm âm lịch – đặc biệt là chiều tối ngày 30 tháng Chạp (nếu là năm đủ), hoặc 29 tháng Chạp (nếu là năm thiếu). Đây là ngày gia đình sum họp lại với nhau để ăn cơm buổi tất niên.

Tất niên là lúc mọi người quây quần bên nhau và cùng thưởng thức những món ăn ngon và cùng chào đón năm mới. Đêm giao thừa còn gọi là “đêm trừ tịch”. Đón giao thừa là một phong tục tập quán lâu đời của người Việt Nam, nó mang nét đẹp văn hóa lâu đời của người Việt Nam. Thế nhưng, càng ngày nét đẹp tất niên càng bị biến dạng!

Tất niên là kết thúc một năm. Phàm cái gì có khởi đầu thì cũng có kết thúc. Các tổ chức, công ty, hội đoàn,… cũng luôn tổ chức buổi tất niên để báo cáo hoặc tường trình với cấp trên về mọi ưu khuyết điểm để “rút kinh nghiệm”. Tuy nhiên, phần báo cáo và rút kinh nghiệm thường “bị” coi là phần phụ, tiệc tùng và quà cáp mới là phần chính!

Phong hoa, phong tục, phong thư
Người ta thích nhất “phong bì” mà thôi

Chuyện ăn nhậu ngày nay trở thành “truyền thống”, không biết có phải là “phú quý sinh lễ nghĩa” hay không. Tiệc tùng đủ kiểu, ăn uống thì ít mà “dzô dzô” thì nhiều, người ta còn có kiểu nói “văn hoa” là “mẹ bồng con” – tức là “uống ly bia kèm ly rượu”.

Uống ở bàn mình chưa “đã”, ngồi chưa đầy 5 phút đã xách ly đi “giao lưu”, “chúc sức khỏe” hoặc “gây chiến” ở bàn khác, với đủ lý do để “dzô”. Ta lôi kéo người rồi người lại lôi kéo ta, không say không về, mà say rồi thì… hết về. Thấm hơi men rồi thì tâng bốc nhau lên tận mây xanh, và cũng không loại trừ “khẩu chiến” hoặc “ẩu đả”, thậm chí có thể xảy ra án mạng như chơi! Tết nhất mà, “dzô” cho nhiều, “vào” cho lắm, thế mới là Tết!

Rượu có thể là tốt nếu biết tự kiềm chế và liệu sức mình, nhưng rượu cũng là “độc dược” nếu lạm dụng nó. Chưa thấy quan tài chưa đổ lệ, thấy quan tài rồi thì hối hận đã muộn. Uống hết nổi mà có “đệ tử Lưu Linh” vẫn cố bịt mũi, bặm môi, rồi khè như rắn hổ mang, và thế mới là… yêng hùng! Có chàng “cho chó ăn chè” xong lại “dzô” tiếp, rồi nói tiếng “Đan Mạch” như Tây nói chuyện.

Rượu vào, lời ra. Đó là… tất nhiên, và thế mới là… tất niên. Hết chuyện Đông sang chuyện Tây, hết chuyện nhà ra chuyện người. Lạ thay cái “văn hóa… nhậu”! Từ ngày ông Táo về Trời dâng sớ tâu Ngọc Hoàng về thế sự thì tiệc tất niên bắt đầu lên “cao trào”, người ta đua nhau làm tiệc tất niên.

Theo tục lệ, ngày 23 tháng Chạp hằng năm, thời điểm cuối năm, người ta cúng ông Táo – hoặc ông Công. Ông Táo là “thần bếp”, là “chuyên gia lửa củi”, nhưng ông lại được coi là vị thần. Không chỉ vậy, ông còn có trọng trách là báo cáo cho Ngọc Hoàng biết rõ mọi chuyện, cả tích cực lẫn tiêu cực, đã xảy ra dưới trần gian trong năm qua.

Ông Táo phải chuẩn bị một tờ sớ, gọi là Sớ Táo Quân, ghi đủ các sự kiện trần gian, rồi đúng hẹn ông khăn gói về trời bằng cách cưỡi cá chép trực chỉ Thiên giới từ sáng sớm. Nếu ngày nay ông Táo về trời thì chắc hẳn ông không thèm đi máy bay mà phải đi phi thuyền con thoi cho… “oai”, để các tiên nữ và thiên nhân trên Thiên giới “lé mắt” chơi. Vậy mới “xứng mặt” Táo Quân!

Đời sống người Công giáo cũng có chuyện tất niên. Không chỉ tất niên bình thường vào dịp cuối năm mà còn rất nhiều dạng “tất niên” khác để báo cáo, cả chung và riêng.

Xa nhất là “tất niên” cuộc đời, tức là khi chúng ta từ giã cõi đời để ra trước mặt Chúa và chịu phán xét. Đó là tất niên cuộc đời, là cuộc cánh chung của đời mình. Bài “sớ cuộc đời” không được viết ra nhưng tất cả đã được Chúa “thu âm” và “ghi hình” đầy đủ, không thiếu và không thừa một dấu chấm hoặc dấu phết nào, nghĩa là chúng ta không thể biện minh hoặc chối cãi: Mỗi lần chúng ta làm hoặc không làm điều gì cho một trong những người bé nhỏ nhất là chúng ta đã làm hoặc không làm cho chính Chúa (x. Mt 25:31-46).
Gần hơn là việc xưng tội hằng tháng hoặc các dịp đặc biệt (lễ, tết, thêm sức, kết hôn, khấn dòng, chịu chức,…). Mỗi lần xưng tội là mỗi lần chúng ta chịu phán xét, người biện hộ duy nhất là “luật sư lương tâm”, nhưng thường thì vị luật sư lương tâm chân chính sẽ kết tội chúng ta, vì thế chúng ta mới “tâm phục, khẩu phục” mà chịu ăn năn sám hối. Đó là tất niên giai đoạn.

Gần nhất là mỗi đêm, trước khi đi ngủ, chúng ta tự đặt mình trước “thẩm phán công minh” là Thiên Chúa mà tự phán xét mình về những động thái, ngôn ngữ và cử chỉ của mình trong ngày. Đó là tất niên thường nhật. Thiên Chúa giàu Lòng Thương Xót, Ngài chỉ chờ chúng ta thân thưa: “Xin xót thương con là kẻ tội lỗi” (Lc 18:13), rồi van nài tiếp: “Xin thương dẫn con về, xin đừng hận con nữa” (Tv 84:5).

Cái gì TỐT thì luôn ĐẸP, nhưng cái gì ĐẸP thì chưa hẳn là TỐT. Thói quen tạo nên truyền thống, mà thói quen cũng có cái tốt đẹp và cái không tốt đẹp, tức là tục lệ hoặc hủ tục. Tuy nhiên, đôi khi cái truyền thống của dân tộc này là tốt với họ, mà lại có thể là xấu với dân tộc khác. Ví dụ: Tục lệ “vỗ béo” các cô gái ở Mauritania (Tây Phi), ai mập là đẹp và ai “có bụng” là hấp dẫn. Vì vậy, các cô gái trẻ áp dụng chế độ ăn uống tới 16.000 calo/ngày – gấp 4 lần tiêu chuẩn ăn uống của một người đàn ông lực lưỡng – để chuẩn bị hôn nhân. Càng béo càng đẹp, nghĩa là càng có cơ hội “lên xe hoa”. Với họ là tục lệ, là truyền thống, nhưng với các dân tộc khác lại là hủ tục. Một nghịch lý tất yếu!

Về truyền thống cũng nên lưu tâm: “Đừng dựa vào truyền thống mà vi phạm điều răn của Thiên Chúa” (x. Mt 15:3) và “đừng vì kính mến Chúa mà chống đối kẻ khác” (Châm ngôn Pháp). Ai cũng nói mình khôn, nhưng ai khôn hay dại thì “hạ hồi phân giải”, hãy nghe Kinh thánh phân tích: “Kẻ ngu si không kìm được giận dữ, người khôn khéo biết nén nhục nuốt sầu” (Cn 12:16).

Cuối cùng, tất niên cuộc đời là quan trọng nhất. Lúc đó, “các tầng trời tuyên bố Chúa công minh, vì chính Người sẽ đứng ra xét xử” (Tv 50:6), “chiên” và “dê” được phân định rạch ròi, chỉ có “ai sống đời hoàn hảo mới được Chúa cho hưởng ơn cứu độ” (x. Tv 50:23), thậm chí “kẻ đứng chót sẽ được lên hàng đầu, còn những kẻ đứng đầu sẽ phải xuống hàng chót” (Mt 20:16).

Quả thật, tất niên cuộc đời thực sự “đáng sợ” và cực kỳ quan trọng đối với mọi người, không trừ ai! Chính Chúa Giêsu đã nói: “Hãy coi chừng, phải tỉnh thức, vì anh em không biết khi nào thời ấy đến” (Mc 13:33).

Lạy Thiên Chúa, khi dự tất niên đời thường, chúng con nghĩ đến buổi “tất niên cuộc đời” của chúng con. Xin giúp chúng con biết chuẩn bị chu đáo cho các buổi “tất niên” trong cuộc đời của chúng con. Chúng con cầu xin nhân danh Đức Giêsu Kitô, Thiên Chúa cứu độ của chúng con. Amen.

TRẦM THIÊN THU