Khẩu hiệu Giám mục: "Hãy tin tưởng vào Thiên Chúa".

 Äá»¨C GIÁM MỤC TIÊN KHỞI
 JEAN DENIS GAUTIER (NGÔ GIA HẬU)

Sinh tại Montaigu (Pháp) ngày 13.11.1810, thừa sai Ngô Gauthier có tên Việt gọi là Ngô Gia Hậu, nhập Hội thừa sai Paris ngày 30.8.1833, dưới thời Minh Mạng, người sang đúng những năm Công giáo bị bách hại nặng nề nhất ở Bắc Kỳ, nghĩa là trong đời giám mục của Đức Cha Havard Du (1831-1838).

Sau khi Đức Cha Harvad Du qua đời, thừa sai Retord Liêu đắc cử Giám mục (1841-1859) đã cất nhắc thừa sai Gauthier lên phụ tá cho Ngài.

Thừa sai Gauthier được Đức Cha Liêu và hai vị phụ tá đại diện Đức Giám mục là thừa sai Jeantet Khiêm và Taillandier Đức tấn phong Giám mục hôm ngày 6.2.1942 tại Kẻ Nón, Hà Nội.

Sau bốn năm phụ tá, đến ngày 27.3.1846 do má»™t sắc chỉ của Đức Giáo Hoàng Gregoriô XVI, Ngài được chính thức nâng lên Giám mục quản trị Giáo phận má»›i là vùng Nghệ TÄ©nh Bình. Nói theo tiếng nói hồi đó là Giáo phận Nam Bắc Kỳ theo đề nghị của Đức Cha Retord Liêu gởi cho Bá»™ Truyền Giáo ngày 18/8/1884, nguyên văn nhÆ° sau: “Nếu được Ngài cho phép, trong tình trạng khẩn trÆ°Æ¡ng hiện nay, tôi xin đề nghị lên Thánh Bá»™ má»™t việc khác là theo ý tôi, Ä‘iều hay nhất là nên chia Giáo phận này ra làm hai. Tỉnh Nghệ An, Hà TÄ©nh và vùng thường gọi là Bố Chính hiện có ít nhất là 60.000 giáo dân, xứng đáng để lập thành má»™t Giáo phận có thể gọi tên là Giáo phận Nam Bắc Kỳ”.

Đức Cha Gauthier Ngô Gia Hậu đã đi nhận Giáo phận ngày 15.2.1847 sau khi tham dự lễ tấn phong Giám mục Jeantet Khiêm, phụ tá mới của Đức Retord Liêu tại Kẻ Nón hôm 31.1.1847.

Chính Đức Cha Gauthier Ngô Gia Hậu sau này đã thuật lại việc Ngài đi nhận Giáo phận. Ngài đã nói đến việc bị giặc cướp và đã được Đức Mẹ cứu thoát. Có lẽ vì lời cầu khẩn của Mẹ Thiên Chúa hôm đó mà về sau Đức Cha Gauthier Ngô Gia Hậu đã chọn Đức Mẹ Lên Trời làm Quan thầy Giáo phận chăng ?

Để phụ lực quản trị Giáo phận, Đức Cha Gauthier Ngô Gia Hậu đã đặt luôn chức Tổng Đại Diện cho thừa sai Masson có tên Việt là Nghiêm, nguyên Tổng Đại Diện thời Đức Cha Havard Du và Retord Liêu. Một năm sau, năm 1848, Ngài lại tấn phong thừa sai Tổng Đại Diện Masson lên Giám mục phụ tá.

Giáo phận má»›i Nghệ TÄ©nh Bình hồi đó có 66.350 giáo dân chia ra trong 345 làng, quy tụ thành 19 hạt. Về nhân sá»±, giáo phận có 220 nữ tu Mến Thánh Giá, 75 thầy giảng, 290 chủng sinh thầy giảng, 95  linh mục và 4 thừa sai.

Mười lăm năm đầu sống trong thời bách hại, đặc biệt những công cuộc mở mang Nước Chúa ở đây không vì thế bị chậm trễ cũng không vì thế số giáo dân và tinh thần của họ bị sa sút. Thời đó mà Ngài đã nghĩ dến việc truyền giáo cho anh em thiểu số miền Thượng. Đến năm 1859, chiều ý Đô Đốc hải quân Rigault de Genouilly, Ngài xuống chiến hạm Pháp và ra đi khỏi Giáo phận. Mãi đến cuối năm 1863, sau khi ký xong Hoà Ước, Ngài mới trở về trước sự điêu tàn của Giáo phận.

Lúc đó, Ngài phải ra tay tái thiết lập trong vòng bốn năm. Đến năm 1867, Vua Tự Đức uỷ thác cho Ngài nhiệm vụ công cán qua Pháp tìm phương tiện thành lập một Viện đại học ở Huế. Ngài nhận lời.

Thực ra dự án khởi đầu một cách hết sức lạc quan, nhưng kết cuộc không thành tựu chỉ vì hạng quần thần cổ hủ, bế quan toả cảng để rồi phải muôn đời đáng trách cứ.

Trở lại với công tác mục vụ Giáo phận, lịch sử để lại cho thấy khi Đức Cha Nghiêm phụ tá, từ trần hôm 24.7.1853, Đức Cha Gauthier Hậu một mình với thừa sai Taillandier Đức làm Tổng Đại Diện cai quản Giáo phận. Đức Cha Gauthier Ngô Gia Hậu cũng dự định sẽ đặt thừa sai Taillandier Đức làm Giám mục phụ tá, nhưng không may ngày 11.5.1856, thừa sai này lại từ trần tại Kỳ Sơn, Nghệ An. Một thừa sai khác tên là Barlier lên thay với chức vụ Tổng Đại Diện cho đến ngày từ trần 8.4.1865. Chính thừa sai Barlier Tâm đã cai quản Giáo phận trong thời kỳ Đức Cha Gauthier Ngô Gia Hậu lưu vong (1859-1863) tại Sài Gòn.

Năm 1866 nhân dịp về Roma triều yết Đức Giáo Hoàng, Đức Cha Gauthier, trước khi ra đi đã đặt thừa sai Croc Hoà làm Tổng Đại Diện.

Năm 1868, Ngài đã tấn phong thừa sai Croc Hoà làm phụ tá dưới tước hiệu Giám Mục Laranda và giao đặc trách vùng Bình Chính, đồng thời đảm nhiệm điều tra hồ sơ tôn phong Á thánh cho năm vị tử đạo sau này đã được tôn phong năm 1900. Và về sau Ngài còn lo cho Á thánh Khanh nữa.

Cùng năm 1868, đối phương của công giáo thời đó muốn đánh lạc hướng dư luận về vụ họ đánh cướp mấy nhà thờ công giáo trong tỉnh Hà Tĩnh, nên họ đã vu cáo cho Đức Cha Gauthier Ngô Gia Hậu bỏ thuốc xuống giếng và khe suối. Họ đã nguỵ tạo một lá thư và nói là của Đức Giám Mục Gauthier Ngô Gia Hậu truyền cho năm giáo dân phải thi hành và đi đốt phá các làng ngoài công giáo. Việc vu khống này sau đó đã bị phát giác.

Năm 1872, sau cuá»™c hành quân Bình Định của Đô Đốc Francis Garnier, lá»›p người Văn Thân tỏ vẻ căm thù đối vá»›i các tín hữu má»™t cách ác liệt hÆ¡n trÆ°á»›c, vì lầm tưởng người công  giáo là tay sai Pháp quốc. Phần các quan lại, miệng thì nói là thi hành Hoà Ước, bảo vệ các nhân quyền, nhÆ°ng ra thá»±c hành thì lại ném đá giấu tay xúi giục bọn Ä‘ao phủ sát hại dân lành má»™t cách quá oan uổng. Vì thế trong trường hợp đó, các vị thừa sai nghÄ© rằng vá»›i tÆ° cách công dân bình đẳng, người công giáo có nhiệm vụ bảo vệ nhân quyền và đã nhÆ° vậy lẽ Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên phải bảo vệ quyền sống của chính bản thân mình trÆ°á»›c đã. Bởi lẽ đó, Đức Giám Mục Gauthier Ngô Gia Hậu đã viết cho chính quyền hồi đó má»™t lá thÆ¡ vá»›i ná»™i dung dứt khoát quy trách nhiệm cho họ. Ngài nói: “Nếu mục đích của các người là cố ý tiêu diệt Công giáo, thì cần gì phải ẩn giấu quanh co? Chính quyền hãy nói trắng ra cho chúng tôi biết, chúng tôi, Giám mục, Thừa sai, Linh mục sẽ đến trình diện các Ngài và tá»± ná»™p mình cho bọn Ä‘ao phủ. Nếu mục đích của các Ngài không có ý nhÆ° vậy, thì xin hãy bảo vệ chúng tôi bằng việc làm thá»±c sá»±, chứ đừng bằng lời hứa hẹn suông. Bằng không được nhÆ° vậy thì xin cho phép chúng tôi tá»± bảo vệ lấy bản thân chúng tôi”. (Annales de la Propagation de la Foi, năm 1875, bá»™ 47, trang 333-340).

Cơn bách hại qua đi, Giám Mục Gauthier Ngô Gia Hậu phải tái thiết bao nhiêu đổ vỡ. Vì thế, quá mệt mỏi, Ngài đã từ giã cõi trần ngày 8.12.1877. Xác Ngài được an táng trong nhà thờ Xã Đoài chính giữa ngay cửa bao lơn rước lễ bước xuống. Trong thời gian 30 năm trường cai quản Giáo phận Ngài đã phong chức cho 80 linh mục, trong số đó đã có 20 vị đã được phúc tử đạo mà hồ sơ hiện đã đệ trình cách đây 65 năm dưới đời Đức Cha Pineau Trị 1909, nhưng vì sơ suất, tập hồ sơ này mới được tìm thấy và kể như mới đựơc đệ trình vào Thánh Bộ Tuyên Thánh ngày 18.3.1974.

Đức Cha Gauthier Ngô Gia Hậu được kể như là vị Giám Mục anh minh nhất trong số các Giám Mục thuộc Hội thừa sai Paris từng cai quản Giáo phận Vinh. Lý do không phải vì Ngài là Giám Mục tiên khởi, nhưng là vì Ngài là vị Giám Mục được tín nhiệm cả đạo lẫn đời trong thời Vua Tự Đức. Trong dự án thiết lập Viện Đại học Huế, Ngài được kể là ngôi sao sáng trong đêm tối của Giáo hội Công Giáo Việt Nam dưới thời Vua Tự Đức này. Cũng trong thời Ngài và nhờ Ngài mà hai nhân vật Nguyễn Trường Tộ và linh mục Nguyễn Hoàng của Giáo phận Vinh đã được nổi danh trên phạm vi quốc gia, quốc tế. Phải nói họ là những thành phần nòng cốt được Ngài nhắm tới trước nhất trong chương trình đào tạo nhân tài vừa cho Viện Đại học của Ngài vừa cho đất nước Việt Nam. Nhưng tiếc thay thời cơ đã không cho phép Ngài thi thố tài năng và vì thế cả Ngài lẫn ông Nguyễn Trường Tộ, đệ tử thân tín nhất của Ngài và cũng là ánh hào quang của Ngài đã không đem lại mấy lợi ích thiết thực cho đất nước này.

Tuy nhiên, phải đợi cho đến bây giờ lúc mọi sự đã thực hiện hầu đúng như những lời tiên báo của Nguyễn Trường Tộ trong “Bản Tế Cấp Bát Điều” người ta mới lại thấy giá trị thực sự của ánh hào quang và như thế cả Đức Cha Gauthier lẫn ông Nguyễn Trường Tộ vẫn luôn luôn tồn tại sống động trong lòng người dân Việt.