.

VÀ CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở VIỆT NAM

  Vùng Di Linh, Đà Lạt

   Những tiếp xúc ban đầu vá»›i dân tá»™c Thượng ở vùng cao

   Cho đến năm 1899, dân vùng Di Linh, Đà Lạt vẫn chỉ tiếp xúc vá»›i quan quyền qua ngả Phan Rí. NhÆ°ng năm 1882, thừa sai Gonzague Voillaume Đề má»›i 24 tuổi được cá»­ đến Phan Rang, coi sóc cả vùng Phan Rang, Phan Thiết có khoảng 2.000 giáo dân: Láng Mun (Tân Há»™i, Phan Rang), Xóm Gò, Dinh Thuá»· (Tấn Tài), Mai NÆ°Æ¡ng (Cầu Chuối) và Rừng Lai (Đá Hàn).

   Tháng 5-1885, phong trào Văn Thân nổi lên, má»™t số giáo dân ở Láng Mun, bị bách hại, cha Voillaume chạy thoát, cùng vá»›i thầy Sáu Khiêm và hai chú giúp việc theo ngả Đơn DÆ°Æ¡ng, xuống Di Linh, rồi mất gần má»™t tháng má»›i về được Sài Gòn. Khi cha Voillaume trở về nhiệm sở năm 1887, xứ đạo chỉ còn 400 giáo dân trong cảnh hoang tàn. Cha qua đời năm 1900.

   Tiếp theo đó là các Ä‘oàn thám hiểm của Pháp từ ven biển Ä‘i lên, vá»›i Alexandre Yersin có lẽ theo đường Tamon (Gun Phori), vào tháng 3-1890, từ Phan Rí qua Tam Bố hay theo sông Mao qua Lang Hanh ngược lên phía Di Linh. Yersin bị sốt rét, chỉ Ä‘i được trong thời gian ngắn nên bỏ cuá»™c. Đúng ba năm sau, Yersin lại Ä‘i lần thứ hai, từ tháng 3 đến tháng 7-1893, theo con đường từ Nha Trang, sông Đa Nhim, Đơn DÆ°Æ¡ng, qua Fimnon, Prenn và đến tận vùng Lâm Viên, Đà Lạt vào đúng 15g30 ngày 21-6-1893.

   Ernest Outrey được lệnh lập tỉnh Đồng Nai Thượng ngày 1-11-1899, bao gồm cả má»™t diện tích rá»™ng lá»›n. Ngay giữa thế chiến I (1914-1918), tỉnh Lâm Viên được thành lập vá»›i Đà Lạt làm thủ phủ, và Cunhac làm Công sứ đầu tiên, theo quyết định ngày 6-1-1916.

   Hai năm sau, cha Nicolas Couvreur, quản lý há»™i Thừa Sai ở Singapore, được phép lập má»™t Nhà An Dưỡng và má»™t họ đạo tại Đà Lạt, vá»›i cha Frédéric Sidot là quản đốc đầu tiên (1920). Má»™t nhà nguyện có kiến trúc kiểu đình Việt Nam và má»™t cô nhi viện được xúc tiến xây dá»±ng ngay.

  CÆ¡ sở truyền giáo cho các dân tá»™c Thượng ở Di Linh

   Sau gần hai mÆ°Æ¡i năm bị giải thể, tỉnh Đồng Nai Thượng được tái lập vá»›i diện tích gồm Đơn DÆ°Æ¡ng, Đức Trọng, Di Linh và má»™t phần Định Quán ngày nay. Đường từ Phan Rang - Ngoạn Mục - Đà Lạt xong thì đường xe lá»­a răng cÆ°a được khởi công và đến năm 1933 má»›i hoàn thành.

   Công trình hạ tầng đó đã cuốn hút nhiều người ao Æ°á»›c lên miền Cao Nguyên. Ngày 13-10-1926, Đức Cha Isidore Dumortier Đượm mua thá»­a đất của ông Mười Ngô Châu Liên (ông đã mua lại của người CÆ¡ Ho, tên là K’Brai) làm cÆ¡ sở truyền giáo Thượng đầu tiên cho vùng Di Linh.

   Ngày 14-10-1926, cha Jean Cassaigne Sanh được lệnh thuyên chuyển ra Di Linh khi Ä‘ang học tiếng Việt tại Cái MÆ¡n, cha má»›i từ Pháp sang Việt Nam được 8 tháng. Ngày 30-1-1927, thánh lá»… Chủ nhật chỉ vỏn vẹn có 5 người. Chung quanh chỉ thấy rừng vá»›i hÆ°Æ¡u nai, heo rừng sinh sống tá»± do trên sở đất của nhà thờ. Chỉ sau hai tháng đến Di Linh, cha đã là nạn nhân của bệnh sốt rét rừng.

   Năm 1928, họ đạo có 36 tín hữu trong đó có 12 người Pháp, 4 người Việt dá»± tòng và 20 tín hữu người Việt sống rải rác trong vùng cách Di Linh chừng 50km. NhÆ°ng nhiệm vụ của cha là truyền đạo cho người Thượng, nhất là các dân tá»™c trong nhóm CÆ¡ Ho (Xrê, Ma, Chil, Tring, Noang, Nop, Lat…).

   Những năm đầu, cha phải học tiếng CÆ¡ Ho bằng cách tiếp xúc vá»›i các anh chị em Thượng, rồi ghi chép lại. Năm tháng sau khi lên nhiệm sở, cha làm má»™t nhà thờ riêng biệt vá»›i nhà xứ, rồi bắt đầu dạy học, dạy giáo lý và làm cả thầy thuốc chữa bệnh. Công việc rất khó khăn vì thầy trò chÆ°a hiểu tiếng nhau. Cuốn Tá»± Ä‘iển CÆ¡ Ho-Pháp-Việt của cha được in xong tại nhà in Tân Định ngày 28-12-1929.

   Cha lo cho anh chị em Thượng, không phải chỉ những người bình thường mà cả những người bị bệnh phong. Má»™t người đàn bà CÆ¡ Ho bị phong đầu tiên tin đạo. Bà là 1 trong 6 người bệnh mà cha giúp cho ít gạo, muối, thịt nai má»—i tuần. Cha dạy bà biết có Chúa Trời Đất và sá»± quan phòng của Ngài. Bà tin nhận và cha rá»­a tá»™i cho bà ngày 7-12-1927.

   Năm 1928, thấy nhu cầu giúp đỡ người bị bệnh phong quá lá»›n, cha quyết định lập má»™t làng riêng cho họ trên má»™t khoảng đất trống ở chân đồi 1081, cách nhà xứ khoảng 1.000m. Ngày 11-4-1929, làng phong chính thức được chính quyền Ä‘Æ°Æ¡ng thời công nhận và yểm trợ. Con số 21 bệnh nhân ban đầu đã lên tá»›i 100 sau 4 năm. “Bép” Cassaigne được mọi người thÆ°Æ¡ng mến, cha vận Ä‘á»™ng tiền của để chính những bệnh nhân tá»± lo xây dá»±ng thêm nhà cá»­a, đường xá và các tiện nghi khác cho làng của mình.

  Gia tăng hoạt Ä‘á»™ng truyền giáo

   Sau khi hệ thống giao thông cÆ¡ bản hoàn tất, chính quyền thuá»™c địa cổ vÅ© việc khai thác Cao Nguyên theo các trục lá»™ chính. Khu tứ giác 200.000 mẫu giá»›i hạn bởi Prenn, KrongPha, Fimnon, Dran được chú ý trÆ°á»›c nhất. Nhân công được Ä‘Æ°a từ vùng châu thổ sông Hồng vào. Từ đó, giáo xứ người Việt dần dần được hình thành ở Bắc Há»™i (năm 1928, 35 giáo dân, gần ngã ba Fimnon). K’Brai, người anh em CÆ¡ Ho đầu tiên, tin đạo và chịu bí tích Rá»­a Tá»™i ngày 19-3-1930. Đến lá»… Giáng Sinh năm đó, cả 8 người trong gia đình K’Brai tin Chúa, trÆ°á»›c khi cha Cassaigne phải về trị bệnh tại Pháp năm 1932, cha Henri Sion đến tạm thay thế. Năm 1932, họ đạo Di Linh có má»™t nhóm tín hữu khá khiêm tốn: 60 người Việt, 31 người Pháp, 18 người Thượng và 96 dá»± tòng.

   Sau 9 tháng nghỉ bệnh, cha Cassaigne trở lại Di Linh ngày 22-2-1933, trong tình hình kinh tế Đông DÆ°Æ¡ng suy sụp nặng từ 1932-1937. Ngày 26-5-1935, nhân dịp Đức cha Dumortier đến Di Linh, 88 tân tòng chịu phép Thêm sức (49 người Thượng, 39 người Kinh). CÅ©ng năm này, dòng Nữ Kinh sÄ© Augustin đến Sài Gòn và ngày 9-1-1936, đến hoạt Ä‘á»™ng tại Đà Lạt, ở họ đạo Trường Xuân (Cầu Đất).

   Trong thập niên 1930-1940, khi Trung tâm Thá»±c nghiệm Nông học Công Hinh hình thành vá»›i công tác khai thác nguồn lợi lâm thổ sản ở Cao Nguyên, má»™t họ đạo cÅ©ng được xây dá»±ng ở Công Hinh. Công Hinh là địa danh cÅ© của B’lao hay Bảo Lá»™c, gồm 4 làng Đa Binh, Đang, Đạ, Conte’h và B’lạch. Tổng số tín hữu của họ đạo vào dịp Giáng Sinh năm 1936 là 42 người. Vá»›i tiền giúp đỡ từ dòng Nữ Kinh sÄ© Augustin, cha Cassaigne đã cất lên má»™t nhà nguyện khang trang và sau đó má»™t trường sÆ¡ cấp cho họ đạo má»›i lập. Trường khai giảng năm 1938 vá»›i 30 học sinh.

   Năm 1939, nhiều người CÆ¡ Ho Xrê trong các làng Thượng sâu hÆ¡n tin đạo: làng K’Long Tran và Dong Dor có 60 tân tòng. Theo yêu cầu của 6 đại diện Thượng, cha Cassaigne và anh K’Brai, phụ tá giáo lý, đến thăm các làng ở chân núi Yan Doan: Kulbum, Kala, B’sourt, Kort, R’hangung, Drou Tou, và chọn Kala làm nÆ¡i cất lên má»™t chòi tranh làm trạm giáo lý mà cha đến vá»›i họ hằng tuần.

   Họ đạo Công Hinh có 170 người, trong lúc họ chính Di Linh chỉ có 106 người. Trong các năm 1940-1942, đợt di dân đầu tiên có thêm 20 gia đình từ miền Bắc vào, đợt sau có 81 gia đình, trong đó có 70 gia đình Công giáo. Năm 1940, số giáo dân là 220 tại Công Hinh và 220 tại Di Linh. Năm 1941, họ đạo Công Hinh trở thành giáo xứ B’lao vá»›i 350 giáo dân trong 40 gia đình.

   Ngày 24-2-1941, má»™t Ä‘iện khẩn do Khâm sứ Toà Thánh P. Drapier ký tên gá»­i đến Di Linh, thông báo việc Toà Thánh chọn cha Cassaigne làm giám mục. Ngày 23 đến 26-3-1941, Đức cha má»›i ban Thêm Sức cho tất cả 52 bệnh nhân phong, 84 người ở Di Linh và 22 người tại Công Hinh.

   DÆ°á»›i thời cha xứ Cassaigne ở Di Linh, má»™t cá»™ng Ä‘oàn Công giáo hình thành vá»›i má»™t nhà thờ, 795 giáo dân. Ngày 24-6-1941, cha Cassaigne thụ phong giám mục tại nhà thờ chính toà Sài Gòn.

   Sau năm 1954, cuá»™c di dân từ miền Bắc lên các phần lãnh thổ thuá»™c Cao Nguyên Nam Trung Bá»™ đã thay đổi tình hình Giáo há»™i tại địa phÆ°Æ¡ng này. Năm 1960, giáo phận Đà Lạt được thành lập. Khoảng giữa năm 1963, giáo phận Đà Lạt có 46.305 tín hữu (Kinh và Thượng), vá»›i 43 linh mục (3 nÆ°á»›c ngoài và 40 Việt Nam) trông coi.

   Hoạt Ä‘á»™ng truyền giáo nÆ¡i các DTTS trong giáo phận không được ghi nhận má»™t cách đầy đủ và liên tục cho từng giáo Ä‘iểm.

  Sau những năm khó khăn kể từ ngày 30-4-1975, trong những năm 1988-1997 và cho đến nay, má»™t phong trào tin nhận Đạo Chúa cÅ©ng phát triển mạnh mẽ nÆ¡i các anh chị em dân tá»™c trong giáo phận Đà Lạt nhÆ° tại nhiều giáo phận khác có anh chị em dân tá»™c ít người cÆ° ngụ.

   Năm 1995, giáo phận có 1 giám mục, 57 giáo xứ và 39 giáo họ, vá»›i 118 linh mục (83 triều, 35 dòng), 488 tu sÄ© phụ trách coi sóc 190.026 tín hữu (145.473 Kinh và 44.553 DTTS). Năm 2000, giáo dân tăng tá»›i lên 250.669 người, trong số đó có 64.261 người DTTS.

  Cá»™ng đồng Công giáo người Hoa ở TP. Hồ Chí Minh

   Tại Tổng giáo phận TP. Hồ Chí Minh, những anh chị em tín hữu người Hoa tin đạo đã lập nên hai cá»™ng Ä‘oàn: má»™t tại Chợ Lá»›n (họ đạo Thánh Phanxicô Xaviê vá»›i 2.500 giáo dân) và má»™t tại Sài Gòn (họ đạo Hoà Bình vá»›i 80 giáo dân). TrÆ°á»›c năm 1975, vá»›i sá»± trợ giúp của má»™t há»™i dòng từ Bỉ, cá»™ng đồng tín hữu người Hoa đã lập nên hai trường trung học khá nổi tiếng, trường Thái Bình DÆ°Æ¡ng Tá»± Do (đường Nguyá»…n Trãi) và trường Minh Viá»…n (đường Nguyá»…n Tri PhÆ°Æ¡ng), quy tụ hàng nghìn học sinh người Hoa theo học.

  Số người Hoa trong cả nÆ°á»›c hiện có hÆ¡n 900.000 người, trong đó trên má»™t ná»­a tập trung ở TP. HCM. Số còn lại rải rác ở các nÆ¡i khác: giáo phận Xuân Lá»™c có khoảng 100 gia đình, giáo phận Đà Lạt, Cần ThÆ¡ có khoảng 30 gia đình.

   Người Hoa có tín ngưỡng cao, biểu lá»™ qua việc đến cúng giá»— tại các chùa vào những ngày rằm má»—i tháng. Họ sống gắn bó vá»›i nhau trong các bang há»™i để giúp nhau làm ăn sinh sống. Má»—i lần há»™i họp, họ có thói quen cúng giá»— trÆ°á»›c tượng Thần-Phật. Điều này đã khiến nhiều người Hoa ngại ngùng theo đạo Công giáo vì nghÄ© rằng theo đạo là phải cắt đứt vá»›i những lá»… nghi ấy, cÅ©ng có nghÄ©a là cắt đứt việc liên hệ vá»›i bang há»™i và chắc chắn họ sẽ gặp nhiều khó khăn trong cuá»™c sống.

  Các dân tá»™c thiểu số ở miền Bắc

   Các ná»— lá»±c truyền giáo cho các DTTS ở phía Bắc đã diá»…n ra khá chậm so vá»›i các dân tá»™c ở phía Nam. Điều này do những nguyên nhân chung: khác biệt ngôn ngữ, tập quán phức tạp, địa bàn cÆ° trú khó lui tá»›i, Ä‘iều kiện khí hậu và môi sinh không mấy thuận lợi, thiếu những người chuyên trách, và vùng DTTS cÆ° ngụ có khi là những vùng căn cứ địa kháng chiến. Má»™t số nÆ¡i được truyền đạo thường là do má»™t số các linh mục tuyên uý Công giáo. Các cha mang quân hàm sÄ© quan quân Ä‘á»™i Pháp làm việc cho các Ä‘Æ¡n vị quân Ä‘á»™i hay cÆ¡ quan có nhiều tín hữu Công giáo, rồi nhân đó mở mang việc truyền giáo cho các DTTS chung quanh. Điều này dá»… gây ra những hiểu lầm, nghi kỵ.

   Má»™t số người Mường và Thái ở vùng Hoà Bình hay Lai Châu cÅ©ng nhÆ° người Nùng, người Hoa ở vùng biên giá»›i (Hòn Gay, Móng Cáy) thuá»™c Quảng Ninh cÅ©ng đã biết đến đạo Chúa và tin theo. Rất nhiều người DTTS thuá»™c các giáo phận HÆ°ng Hoá, Lạng SÆ¡n, Bắc Ninh và Hải Phòng đã tin Chúa, nhÆ°ng hiện nay, chÆ°a có số liệu thống kê chính xác.

   Vào cuối thế ká»· XIX, các thừa sai Công giáo đã có những ná»— lá»±c truyền đạo nÆ¡i người Mường. Các tín đồ Công giáo người Việt thường đến sinh sống gần các trung tâm có đông dân cÆ° người Mường, làm nên má»™t cá»™ng Ä‘oàn dân cÆ° riêng biệt. Dần dần, qua tiếp xúc vá»›i người Công giáo, nhiều người Mường bắt đầu tin đạo. Làng Mường nào có đủ số tín hữu Công giáo có thể xoá bỏ vai trò tín ngưỡng cổ truyền của các thổ lang sẽ thành làng Công giáo toàn tòng. Trên lý thuyết, khi thổ lang tin đạo thì cả làng tá»± Ä‘á»™ng theo đạo, nhÆ°ng biến cố này chỉ xảy ra má»™t lần ở giai Ä‘oạn truyền đạo ban đầu. Do đặc Ä‘iểm này, các thừa sai ban đầu có lúc chú trọng đến việc truyền đạo cho những người có uy thế trong xã há»™i Mường. Tuy nhiên, dù trong làng có nhiều người tin đạo, thổ lang cÅ©ng không nhất thiết tin đạo.

   Má»™t số người trong các dân tá»™c này đã di cÆ° vào Nam sau Hiệp định Genève năm 1954, đến định cÆ° ở Tây Nguyên hay Sài Gòn.

  Trong các DTTS ở phía Bắc, số tín hữu đông nhất lại là người H’mông (Mèo) cÆ° trú ở vùng Sapa.

  Từ năm 1888, sau khi đến Sapa, nhận thấy đây là má»™t vùng có khí hậu ôn Ä‘á»›i và cảnh quan giống nhÆ° tại châu Âu, người Pháp đã xúc tiến ngay dá»± án biến Sapa thành má»™t nÆ¡i nghỉ mát ở phía Bắc giống nhÆ° Đà Lạt ở phía Nam.

   Năm 1905, má»™t cÆ¡ sở Công giáo bằng gá»— và đá đã được xây dá»±ng ở ngay thị trấn Sapa, gồm má»™t nhà thờ và má»™t nhà xứ, vừa dùng làm chá»— ở cho cha xứ vừa làm nÆ¡i giảng dạy giáo lý và há»™i họp. Cha Savina Vị, linh mục tuyên uý mang quân hàm đại uý, được cá»­ đến để lo về sinh hoạt mục vụ cho các quân nhân và viên chức làm việc tại Sapa. Được phép của viên Công sứ Pháp tại Lào Cai, cha Savina đã bắt đầu tiếp xúc vá»›i các anh chị em DTTS.

   Cha học tiếng H’mông, tìm hiểu tâm lý, tập quán và nếp sống văn hoá của họ. Năm 1921, sau nhiều vất vả gian lao, cha đã sá»›m thu lượm được kết quả: cả gia đình Má A Thông ở thôn Hang Đá (xã Hầu Thào ngày nay) tin đạo. Gia đình A Thông trở thành má»™t hạt nhân giá»›i thiệu Tin Mừng cho các gia đình khác. Con rể Má A Thông là Lồ A Tính, cÆ° ngụ tại Lao Chải, cùng vá»›i bốn gia đình khác sá»›m trở thành tín hữu. Ngay năm sau, má»™t nhà nguyện nhỏ đã được dá»±ng lên tại Lồ Lao Chải làm nÆ¡i sinh hoạt và học hỏi giáo lý. Vá»›i sựï hợp tác của hai toán thừa sai người H’mông từ Vân Nam sang, trong hai năm 1924-1925, đã có thêm 20 gia đình tòng giáo. Cho đến đầu thập niên 1940, trong vùng đã có 33 gia đình H’mông tin đạo rải rác trong 11 làng khác nhau.