[dangngocan]

Dầu cá: dùng sai, lợi bất cập hại

SGTT.VN - Dầu cá là tên gọi chung cho thuốc và thực phẩm chức năng dạng viên nang mềm chứa vitamin tan trong dầu (hoặc dầu gan cá), được dùng bồi dưỡng sức khoẻ. Dầu cá thông dụng hiện nay chia làm hai loại: loại chứa vitamin A, D tan trong dầu; và loại chứa axít béo omega-3, omega-6. Hai loại này đang được nhiều người chuộng mua, đặc biệt mua dùng cho trẻ, nhưng hiểu biết về chúng có nhiều hạn chế.
Dầu cá chứa vitamin A, D

Có bốn vitamin cần được bổ sung cho cơ thể hàng ngày là A, D, E, K. Riêng A, D là hai vitamin trẻ con thường bị thiếu hụt nhưng nếu dùng quá liều dễ gây ngộ độc. Trong thiên nhiên, vitamin A có nhiều trong trứng, sữa, bơ, gan, thịt động vật; và dưới dạng tiền sinh tố A (còn gọi bêta-caroten) trong các loại rau có màu đỏ, vàng hoặc xanh lục đậm. Trẻ sử dụng các nguồn này thì không sợ quá liều. Vitamin A tham gia tạo mô, da, võng mạc ở mắt giúp thị giác hoạt động tốt, tăng cường sức đề kháng của cơ thể. Nếu thiếu vitamin A, trẻ sẽ bị quáng gà, khô mắt đưa đến mù loà, dễ bị bệnh nhiễm khuẩn, chậm lớn…

Vitamin D có tên khoa học là calciferol, được cung cấp từ thực phẩm có hai dạng: vitamin D2 hay ergocalciferol hiện diện trong thực vật (nấm men và một số loại nấm), vitamin D3 hay cholecalciferol có trong động vật (nhiều nhất là dầu gan cá biển sâu). Đặc biệt, ở vùng thượng bì của da chúng ta có chứa hợp chất 7-dehydrocholesterol cũng được xem là tiền vitamin D. Tia cực tím của ánh nắng (đặc biệt là UVB có bước sóng 290 – 325nm) khi chiếu vào da sẽ biến tiền vitamin D thành cholecalciferol tức vitamin D3. Chỉ cần mười phút để hai tay và khuôn mặt dưới nắng mặt trời không cần gắt lắm là đủ tổng hợp vitamin D với lượng cần thiết cho cả ngày. Vai trò chính của vitamin D là tạo xương bằng cách duy trì lượng canxi và phốtpho có sẵn trong cơ thể để hoá xương. Nếu thiếu vitamin D, sẽ thiếu chất khoáng cho xương và răng đưa đến còi xương ở trẻ con và nhuyễn xương, loãng xương ở người lớn.

Vitamin A và D là hai vitamin tan trong chất béo và cùng có mặt trong gan một số cá như cá thu, cá nhám… nên để bổ sung hai vitamin này có thể dùng thuốc viên dầu gan cá (Cod’s Liver Oil) hay thuốc viên vitamin A – D. Nhưng xin lưu ý mấy điều sau:
• Tham khảo bác sĩ trước khi cho trẻ dùng.
• Không dùng quá liều, vì vitamin A quá liều có thể gây quái thai, còn trẻ sơ sinh thì bị tăng áp lực sọ não đưa đến lồi thóp, viêm teo dây thần kinh thị giác. Dùng quá liều vitamin D sẽ gây vôi hoá nhau thai, còn ở trẻ thì gây chán ăn, mệt mỏi, nôn ói, xương hoá sụn sớm. Ở nước ta, có nhiều trường hợp trẻ uống quá liều vitamin A, D bị tác dụng phụ phải đưa đến bệnh viện cấp cứu. Hàng ngày, trẻ chỉ nên uống 2.500 đơn vị quốc tế (IU) vitamin A và 400 IU vitamin D, còn người lớn thì không được quá 5.000 IU vitamin A/ngày và 400 IU vitamin D/ngày. Để không quá liều, nên uống từng đợt cách quãng, nghĩa là sau khi uống ba tuần phải ngưng 1 – 2 tuần nếu muốn tiếp tục. Không dùng khi trẻ đã được cơ sở y tế cho uống vitamin A liều cao theo chương trình chống mù loà ở trẻ.

• Vẫn phải cho trẻ ăn đầy đủ chất béo (mỡ, dầu thực vật) và uống vitamin A, D ngay sau khi ăn để thuốc dễ hấp thu hơn.
Dầu cá chứa axít béo omega-3, omega-6
Omega-3 và omega-6 là hai loại axít béo được cho tốt cho tim mạch do người ta nhận thấy người Eskimo hiếm bị bệnh động mạch vành (động mạch vành bị hẹp bít do cặn mỡ), mà dân tộc này ăn rất nhiều cá có chứa axít béo omega-3, omega-6. Nhiều công trình nghiên cứu chứng tỏ DHA (viết tắt của docosahexaenoic axít là chất mà axít omega-3 tạo thành trong cơ thể) được bổ sung có thể làm giảm triglycerid trong máu, giảm tỷ lệ bệnh động mạch vành, giảm tỷ lệ nhồi máu cơ tim.

Dầu cá chứa omega-3, omega-6 hiện được lưu hành dưới dạng thực phẩm chức năng, nhưng vẫn phải dùng đúng liều lượng theo hướng dẫn thì mới an toàn. Đã có tình trạng quảng cáo, tiếp thị rầm rộ nên nhiều người cả tin, uống “dầu cá” trong cả năm với hy vọng là giúp “mỡ trong máu” tốt nhưng không ngờ khi khám sức khoẻ thì bị rối loạn lipid huyết, tức mỡ trong máu, trong đó có cholesterol tăng cao. Ở đây, đương sự không biết “dầu cá” chỉ có tác dụng hỗ trợ, còn có nhiều yếu tố khác ảnh hưởng đến sức khoẻ. Nếu chế độ dinh dưỡng không tốt, ăn quá thừa năng lượng như nhiều dầu mỡ, uống nhiều bia rượu, hoặc người đó đã nhuốm bệnh rối loạn lipid huyết thì dù uống bao nhiêu dầu cá vẫn bị tăng lipid trong máu.

Tóm lại, để phòng chống bệnh tật ta nên góp phần chống ô nhiễm môi trường, vệ sinh cá nhân thật tốt, dinh dưỡng đầy đủ và đúng cách (tránh ăn uống quá thừa năng lượng, ăn nhiều rau quả, trái cây…), vận động hợp lý và nghỉ ngơi đầy đủ, tránh nghiện rượu, thuốc lá, phòng các bệnh viêm nhiễm, có cuộc sống lành mạnh giúp thư thái, lạc quan, yêu đời. Nếu có điều kiện, có thể dùng các loại dầu cá với ý thức thận rọng như dùng thuốc (đúng cách, đúng liều lượng).

PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức
Ngày 24 tháng 1 năm 2013