NÓI MÓC
Hồi còn bé, gã đã thÃch thú khi Ä‘á»c câu chuyện, cÅ©ng nhÆ° khi xem cuốn phim vá» ÄavÃt và Goliát. Theo Kinh thánh, lúc bấy giá» ngÆ°á»i Do Thái và quân Philitinh Ä‘ang dà n tráºn đánh nhau. Bên quân Philitinh có Goliát, má»™t tên khổng lồ; còn bên ngÆ°á»i Do Thái, có ÄavÃt, má»™t cáºu bé chăn chiên. Sáng nà o cÅ©ng thế, Goliát Ä‘á»u đến trÆ°á»›c doanh trại của ngÆ°á»i Do Thái mà khÃch bác:
- Sao chúng bay không xông ra tráºn? Hãy chá»n lấy má»™t ngÆ°á»i và nó hãy xuống đây vá»›i ta. Nếu ta mạnh hÆ¡n nó và hạ được nó, thì chúng bay sẽ là m nô lệ và hầu hạ chúng tao.
Vua Saun và toà n thể dân Do Thái nghe những lá»i ấy, thì sợ hãi lắm. NhÆ°ng ÄavÃt nói vá»›i nhà vua:
- Xin đừng ai ngã lòng vì hắn ta. Tôi tớ ngà i đây sẽ đi chiến đấu với tên Philitinh ấy.
Khi nhìn thấy ÄavÃt, Goliát liá»n tá» vẻ khinh dể và nói:
- Tao là chó hay sao mà mà y cầm gáºy đến vá»›i tao…Tao sẽ Ä‘em thịt mà y là m mồi cho chim trá»i và dã thú.
ÄavÃt bảo Goliát rằng:
- Mà y mang gÆ°Æ¡m mà đến vá»›i tao. Còn tao đến vá»›i mà y nhân danh Äức Chúa các đạo binh. Ngay hôm nay, Äức Chúa sẽ ná»™p mà y và o tay tao và tao sẽ là m cho đầu mà y lìa khá»i thân.
Khi Goliát bắt đầu xông lên, ÄavÃt liá»n thá»c tay và o bị, lấy ra má»™t hòn đá, rồi dùng dây phóng mà ném trúng và o trán Goliát. Hòn đá cắm sâu và o trán, khiến hắn ngã sấp mặt xuống đất. Thế là ÄavÃt đã chiến thắng Goliát chỉ nhá» má»™t dây phóng và má»™t viên đá cuá»™i. NhÆ°ng vì trong tay không có gÆ°Æ¡m, ÄavÃt bèn chạy đến, đứng trên xác hắn, lấy gÆ°Æ¡m của hắn mà chặt đầu hắn.
Theo truyện “Tam quốc chà diá»…n nghÄ©a†do Tá» Vi Lang dịch, thì và o cuối Ä‘á»i nhà Hán, Trung Hoa lục địa bị phân thà nh ba nÆ°á»›c, là m nên cái thế “chia ba chân vạcâ€, đó là nÆ°á»›c Thục ở phÃa tây do LÆ°u Bị cai quản, nÆ°á»›c Ngô ở phÃa đông do Tôn Quyá»n cầm đầu và nÆ°á»›c Nguỵ ở phÃa bắc do Tà o Tháo thống lãnh. Chiến tranh và loạn lạc xảy ra trong khắp cả thiên hạ. Tuy nhiên, có Ä‘iá»u gã nháºn thấy đó là trÆ°á»›c má»—i cuá»™c giao tranh, bên nà y thÆ°á»ng khÃch bác bên kia, còn bên kia lại thÆ°á»ng chá»i bá»›i bên nà y má»™t cách tháºm tệ. Giống nhÆ° má»™t lượng dầu được đổ và o lá»a và là m cho ngá»n lá»a bùng lên, thì những lá»i khÃch bác và chá»i bá»›i ấy cÅ©ng đã là m cho binh lÃnh của cả đôi bên hăng tiết vịt. Và thế là há» hùng hổ xông ra chiến tráºn và hăng say chém giết lẫn nhau.
Từ những sá»± việc kể trên gã Ä‘i và o Ä‘á» tà i của mục chuyện phiếm hôm nay bà n vỠ“nghệ thuáºt nói mócâ€. Hẳn rằng má»i ngÆ°á»i Ä‘á»u biết ngôn ngữ và tiếng nói là má»™t thứ quà tặng, được Thượng Äế trao ban cho con ngÆ°á»i, để há» dùng là m phÆ°Æ¡ng tiện liên hệ vá»›i nhau. Vì thế, chúng ta có thể xác quyết má»™t cách mạnh mẽ: NgÆ°á»i là má»™t con váºt có ngôn ngữ, có tiếng nói.
DÄ© nhiên, gã không phủ nháºn nÆ¡i con váºt cÅ©ng có má»™t thứ ngôn ngữ, má»™t thứ tiếng nói nà o đó, để diá»…n tả những Æ°á»›c muốn của chúng, nhÆ°ng dầu sao thì thứ ngôn ngữ và tiếng nói ấy, cứ tạm gá»i là nhÆ° thế, vẫn còn ở trong tình trạng ấu trÄ©. Chỉ có ngôn ngữ và tiếng nói nÆ¡i con ngÆ°á»i má»›i thá»±c sá»± liên tục phát triển và tiến tá»›i má»™t trình Ä‘á»™ nghệ thuáºt mà thôi.
Thế nhÆ°ng, tuỳ theo phÆ°Æ¡ng thức sá» dụng, ngôn ngữ và tiếng nói có thể mang tÃnh cách xây dá»±ng hay phá đổ. Thá»±c váºy, có những lá»i nói chân thà nh, những lá»i nói an ủi và khÃch lệ đã là m cho con ngÆ°á»i hiểu nhau hÆ¡n, nhỠđó xÃch lại gần nhau hÆ¡n. NhÆ°ng đồng thá»i cÅ©ng có những lá»i nói Ä‘á»™c địa, những lá»i nói vu khống và cáo gian, là m cho ngÆ°á»i khác bị thân bại danh liệt, khÆ¡i rá»™ng mối háºn thù, vốn dÄ© đã từng âm ỉ trong cõi lòng má»—i ngÆ°á»i.
Và theo thiển ý của gã, má»™t trong những loại ngôn ngữ Ä‘em lại háºu quả tà n phá, đó là nói móc. Thá»±c váºy, mở bất kỳ má»™t cuốn tá»± Ä‘iển Việt Nam ra Ä‘á»… tra cứu, gã Ä‘á»u thấy phạm trù “nói†của ngÆ°á»i mình tháºt là phong phú. Chẳng hạn trong cuốn “Việt Nam tá»± Ä‘iển†của Lê Văn Äức, gã đếm được cả thảy hÆ¡n sáu trăm chữ được ghép vá»›i chữ “nóiâ€, từ “nói ấm ớ†đến “nói xiên nói xéoâ€â€¦Quả là tuyệt vá»i! Váºy thế nà o là nói móc? Tuỳ theo mức “đáºm đặc†và ý đồ Ä‘en tối của Ä‘Æ°Æ¡ng sá»±, nói móc có những cấp báºc khác nhau. Äầu tiên là nói bóng nói gió, tức là nói má»™t cách xa xôi để ngÆ°á»i ta hiểu ngầm, thÆ°á»ng là vá»›i những lá»i hai ý. Tiếp đến là nói mát, tức là mỉa mai ngÆ°á»i ta má»™t cách nhẹ nhà ng cho thoả ná»—i tức giáºn của mình. Thế nhÆ°ng đó má»›i chỉ là những món khai vị, còn món chÃnh thì gồm có: Nói kháy là nói vá»›i giá»ng Ä‘iệu khiêu khÃch; nói móc là cố ý chá»c tức, nói thế nà o cho ngÆ°á»i ta phải bá»±c bá»™i. CÅ©ng trong phạm vi nà y, còn có nói xá», nói xóc, nghÄ©a là chá»c cho ngÆ°á»i ta tức, nói cho ngÆ°á»i ta giáºn. Sau cùng, theo ngôn ngữ của ngÆ°á»i Hà Ná»™i, còn có nói đểu, nghÄ©a là nói vá»›i đầy ác ý cốt để cho ngÆ°á»i khác phải tức giáºn đã Ä‘Ã nh, mà còn bồi thêm má»™t cú mỉa mai và khinh bỉ.
Theo má»™t và i nhà “ngâm kÃuâ€, thì nói móc là má»™t thứ đặc sản của dân ta. Nó không phải chỉ là “tuyệt chiêu†của các bà các cô, mà nhiá»u lúc còn trở thà nh “độc chiêu†của giá»›i mà y râu nữa. Thà dụ: Ta chẳng Æ°a gì má»™t anh hà ng xóm, nhÆ°ng lại không dám nói thẳng ra, và thế là ta bèn nói kháy, nói móc, khiến cho hắn tức nhÆ° bị bò đá mà vẫn cứ phải nÃn khe. Hắn cà ng bá»±c, cà ng tức, thì ta lại cà ng hả hê, khoái cái miệng và sÆ°á»›ng cả cõi lòng.
Thà dụ: Má»™t đứa bé há»c trò nghịch ngợm trong lá»›p, bị ông thầy đánh cho ba roi. Trong khi ông thầy quất cái roi xuống, đứa bé theo phản xạ bèn Ä‘Æ°a tay ra đỡ. Chẳng may cái roi dụng phải cái móng tay đứa bé và là m cho nó chảy máu. Äứa bé nÆ°á»›c mắt lÆ°ng tròng chạy vá» nhà kể lể và tả oán vá»›i bố nó. Ông bố cáu tiết bèn là m má»™t mà n nói móc và chá»i đổng. Ông ta vừa chạy dá»c theo con Ä‘Æ°á»ng duy nhất trong là ng, vừa quát tháo ầm Ä© :
- Tiên sÆ° bố nó! Nó không đẻ, nó không Ä‘au, nó dám đánh con ngÆ°á»i ta nhÆ° thế kia à . Tiên sÆ° bố nó!
Tháºm chà ngay cả quà vị con nÃt cÅ©ng há»c đòi bắt chÆ°á»›c ngÆ°á»i lá»›n mà nói móc, nói kháy. Thà dụ: Tà đến nhà Tèo chÆ¡i. Vì Ä‘ang há»c Ä‘Ã n, nên Tèo hà há»ng lấy cây guitar và gẩy biểu diá»…n mấy bà i liá»n, sau đó quay sang há»i TÃ:
- Bạn thấy bà i nà o hợp với mình nhất?
Suy nghĩ một lát, Tà lắc đầu và nói:
- Trong số những bà i nà y, thì mình không hay, nhưng mình biết có một bà i rất hợp với bạn.
Tèo mừng húm:
- Bà i nà o váºy?
Tà tá» vẻ bà máºt, nói nhá» và o tai Tèo:
- Bà i “Äáºp vỡ cây Ä‘Ã nâ€.
Nói xong, Tà ôm bụng cÆ°á»i ngặt nghẹo, còn Tèo thì bá»±c tức, muốn cho thằng bạn xá» lá xÆ¡i mấy cú đấm và o mặt.
NhÆ° trên gã đã xác quyết: nói móc là má»™t trong những cách thức mau chóng phá đổ tình nghÄ©a trong lãnh vá»±c Ä‘á»i thÆ°á»ng, cÅ©ng nhÆ° trong phạm vi cuá»™c sống gia đình và để lại những háºu quả thảm khốc, khó mà lÆ°á»ng nổi, nhất là khi ngÆ°á»i ta móc quá sâu và quá Ä‘áºm. Gã xin mượn đỡ má»™t và i kinh nghiệm của tác giả Trần Triá»u trong bà i “Bệnh kháyâ€, được đăng tải trên báo “Phụ Nữ Thứ Ba†số ra ngà y 18.8.2009, để minh chứng cho sá»± tháºt trên.
TrÆ°á»›c hết là trong lãnh vá»±c Ä‘á»i thÆ°á»ng.
Một tốp thanh niên ngồi uống bia trong quán, một tốp khác cũng và o và ngồi ở bà n bên cạnh. Tốp nà y “kháy†với tốp kia:
- Chúng mà y muốn uống bia thì phải gá»i chúng tao bằng ông ná»™i, không thì ăn đòn.
Má»™t tên tốp kia hung hăng tiến tá»›i, nhÆ°ng bất ngá» bị ngáng chân té lăn cù trên đất. Tốp nà y cÆ°á»i ồ lên. Thế là cả tốp kia rút lui có tráºt tá»±, nhÆ°ng chỉ má»™t lát sau liá»n trở lại vá»›i dao phay và mã tấu. Há»—n chiến xảy ra, khiến má»™t em chết liá»n tại chá»—!!!
Tiếp đến là trong phạm vi cuộc sống gia đình
Hai vợ chồng Ä‘ang ngồi xem phim vá»›i nhau, đến Ä‘oạn nhân váºt nam ngoại tình, chị vợ bèn phán:
- Cái thứ Ä‘Ã n ông mèo mả gà đồng, trăng hoa cho lắm. Má»™t vợ thì nằm giÆ°á»ng lèo, hai vợ thì nằm chèo queo, ba vợ thì ra chuồng heo mà nằm.
Anh chồng nóng mặt vì thừa biết chị mượn nhân váºt trong phim để “bóp†cái vết thÆ°Æ¡ng cÅ© của mình. Má»™t năm trÆ°á»›c, anh theo công trình xây dá»±ng xuống Kiên Giang, và ở đây anh đã léng phéng vá»›i cô bán cà phê, nhÆ°ng đã giải quyết dứt Ä‘iểm. Chuyện tuy đã qua, nhÆ°ng há»… có dịp là chị vợ lại “móc†cho má»™t phát. Phim đến Ä‘oạn nhân váºt nữ nổi cÆ¡n ghen, anh liá»n “tung đònâ€:
- Cái thứ đà n bà mà ghen quá đáng, có ngà y mất chồng không hay. Thằng nà y đã bực lên rồi thì bỠhết, bất chấp tất cả.
Từ chá»— Ä‘ang cùng ngồi coi phim má»™t cách đầm ấm, bá»—ng cả hai quay ra hầm hè, cố tìm những cách nói là m “đối phÆ°Æ¡ng†cà ng Ä‘au, thì mình cà ng “đãâ€. Từ chá»— anh anh, em em, bá»—ng biến thà nh thằng ná», con kia. Chuyện chÆ°a kết thúc. Bá»±c mình chị vùng vằng bá» và o buồng, nhÆ°ng không quên quăng lại má»™t câu:
- Coi cái phim nà y, khối thằng đà n ông sáng mắt ra, bồ bịch lăng nhăng thì cứ chuồng heo mà nằm.
Anh nổi điên:
- Nằm chuồng heo còn hÆ¡n nằm vá»›i con Ä‘Ã n bà điêu ngoa. Tháºt hết chịu nổi.
Chỉ vì mấy câu nói móc mà vợ chồng đang sống chung hoà bình, bỗng chuyển biến thà nh chiến tranh!
Má»™t trÆ°á»ng hợp tÆ°Æ¡ng tá»± khác. Anh tay trắng từ miệt vÆ°á»n lên Saigon láºp nghiệp, cÆ°á»›i được chị là con gái má»™t gia đình khá giả. Thế nhÆ°ng, mẹ ruá»™t anh lại có tÃnh hay “bònâ€, má»—i lần lên thăm anh, Ä‘á»u xin má»™t và i món lặt vặt trong nhà , mà bà cho rằng các con “thừaâ€, không dùng đến. Chị thì chỉ “bằng mặt chứ không bằng lòngâ€. Còn anh thì lại chẳng quan tân đến mấy chuyện vặt vãnh đó. Vấn Ä‘á» là sau má»—i lần mẹ chồng ra vá», chị lại móc:
- Tôi ghét nhất mấy kẻ đến đâu cÅ©ng góp góp nhặt nhặt. Äồ của ngÆ°á»i ta mà cứ nghÄ© là không dùng đến, rồi năn nỉ ỉ ôi.
Anh nghe mà nổi nóng, vì thấy mẹ mình bị xúc phạm:
- Cô muốn gì, thì nói thẳng ra, chứ đừng bóng gió như thế.
Chị trêu ngươi:
- Tôi nói vu vÆ¡ váºy đó. Ai có táºt thì giáºt mình.
Anh lại cà ng tức điên lên, nhưng nếu mắng mỠthì xoà ng quá, phải móc lại mới được. Anh nhẹ nhà ng bảo:
- Ừ, há» gom hết đồ của con trai vá» xà i, còn hÆ¡n cái ngữ lén chồng, gom của nhà mình Ä‘Æ°a vá» nhà mẹ. Mà nhà mẹ có khó khăn gì đâu, rặt má»™t lÅ© lÆ°á»i chảy thây ra đó.
Äến lượt chị tức anh ách, nhÆ°ng Ä‘Ã nh phải nÃn thinh bá» Ä‘i má»™t mạch, bởi vì anh biết chị lén “tiếp tế†cho nhà ngoại từ lâu, nhÆ°ng là m thinh, vì nghÄ© chuyện cÅ©ng chẳng đáng gì. NhÆ°ng khi bị vợ “nói đểuâ€, anh đã không dằn lòng được.
Má»™t lần khác, anh tá» ra hà o hiệp cho ngÆ°á»i bạn thân vay tiá»n mua xe. Biết có “xinâ€, thì chị cÅ©ng chẳng “choâ€, nên anh bèn “tiá»n trảm háºu tấuâ€. Sau khi nghe anh “tấuâ€, thì Ä‘iá»u tháºt lạ lùng, đó là chị không nổi giáºn mà lại tá» ra dá»ng dÆ°ng, khinh khỉnh. Biết mình có lá»—i, anh bấm bụng cho qua, coi nhÆ° “kết thúc vụ ánâ€. Váºy mà má»™t lần chị bâng quÆ¡ nói vá»›i con:
- Khi lớn, con cố mở to mắt ra mà nhìn, chứ đừng có khôn nhà dại chợ nhé con.
Chỉ nghe câu nói đó, anh đã hất chiếc tivi bể tan, Ä‘áºp bẹp thêm chiếc quạt máy, rồi hầm hầm bá» Ä‘i.
Kinh nghiệm cho thấy: Khi mâu thuẫn xảy ra, thà rằng hét toáng lên cho hả giáºn, hoá ra lại hay hÆ¡n là nhẹ nhà ng “sá»a lÆ°ng nhauâ€, bởi vì việc cãi vã to tiếng sẽ sá»›m Ä‘i và o lãng quên, còn nói kháy lại gây nên những vết thÆ°Æ¡ng lòng âm ỉ và dai dẳng. Những cặp vợ chồng xung Ä‘á»™t trá»±c tiếp, xem ra lại ở bá»n vá»›i nhau hÆ¡n những cặp chÆ¡i trò nói móc. Nhiá»u khi cái “bệnh móc†nà y thấm sâu và o lục phủ ngÅ© tạng, đến ná»—i má»™t chuyện nhá» cÅ©ng trở thà nh chuyện lá»›n. Chẳng hạn, anh chồng húp bát canh thấy mặn, thay vì nói thẳng, thì lại kháy:
- Canh hôm nay nhạt nhỉ?
Chị vợ bá»±c vì bị chồng “nói đểuâ€, tức vì đã là vợ chồng vá»›i nhau mà lại không trao đổi tháºt lòng. Chuyện nhá» bị móc sẽ hoá thà nh chuyện lá»›n. Và chuyện lá»›n bị móc thêm, sẽ dá»… nổ tung nhÆ° lá»±u đạn.
Má»™t anh chồng đã tâm sá»± nhÆ° sau: Hồi má»›i cÆ°á»›i, chúng tôi cÅ©ng đã từng nói kháy vá»›i nhau dữ lắm. Tôi quyết tâm sá»a là vì sau má»—i lần nói móc, dù đạt được mục Ä‘Ãch tức thá»i là là m cho vợ tức Ä‘iên lên, nhÆ°ng sau đó ngẫm lại, tôi thấy bản thân mình cứ hèn hèn sao ấy… Ngược lại, vợ bóng bóng gió gió, tôi cÅ©ng tức Ä‘iên lên và ghét cay ghét đắng cái táºt ấy. Từ đó, má»—i lần vợ mở miệng ra định móc, tôi liá»n cÆ°Æ¡ng quyết:
- Muốn nói gì thì nói thẳng, hoặc đừng nói gì cả.
Dần dần thói quen nói thẳng và nói tháºt được hình thà nh. Ngồi và o bà n ăn thấy thiếu tÆ°Æ¡ng á»›t thì nói thẳng:
- Em ơi, còn thiếu tương ớt.
Chứ hồi mắc bệnh “mócâ€, thế nà o tôi cÅ©ng kháy:
- Hình như độ nà y em chăm là m đẹp quá, sợ mặt nổi mụn nên kiêng ăn tương ớt đó à ?
Tóm lại, các cụ ta ngà y xưa đã bảo:
- Nói gần nói xa, chẳng qua nói tháºt.
Hay như một câu danh ngôn cũng đã khuyên nhủ:
- Hãy ngoáy lưỡi bảy lần trước khi nói.
Có nghÄ©a là hãy tháºn trá»ng trong lá»i nói, để má»—i lá»i chúng ta nói ra sẽ là má»™t góp phần và o xây dá»±ng bầu khà hoà thuáºn và bắc được má»™t nhịp cầu cảm thông:
- Lá»i nói chẳng mất tiá»n mua,
Liệu lá»i mà nói cho vừa lòng nhau.